ऑनलाइनविश्वात काय करावे आणि काय करू नये याबाबत काही निर्बंध असायला हवे. त्याचबरोबर इंटरनेट चालवण्याची समज असलेल्या मुलांना आपण या धोक्यांबाबत माहिती देणे गरजेचे आहे.
नवनवीन आधुनिक तंत्रज्ञानातून अमृत आणि विष दोघेही बाहेर पडत असतात. आपण आनंदाने अमृताचे स्वागत केले आहे, मात्र, हायड्रासारखे अनेक डोके असलेले विष चिंतेचा विषय आहे. सध्या ऑनलाइन माध्यमातून गुन्हेगारी वाढली आहे. अंमलीपदार्थांची तस्करी, दहशतवाद, बाललैंगिक शोषण यासारख्या अनेक गुन्ह्यांना आता ऑनलाइन नेटवर्कमुळे भौगोलिक सीमांचे बंधन राहिलेले नाही. मात्र, सर्वात भयानक, घृणास्पद, क्रूर आणि किळसवाणा गुन्हा आहे, ऑनलाइन बाललैंगिक शोषण. दुःखदायक बाब अशी की, या गुन्ह्यात वेगाने वाढ होते आहे. लपूनछपून हा गुन्हा घडत आहे.
एक धक्कादायक सत्य असे आहे की, अश्लील चित्रे आणि व्हिडिओ असंख्य आहेत. यातही बाललैंगिक शोषणाचा अधिक वाटा आहे. ही अश्लील सामग्री इंटरनेटला जोडले गेलेल्या सर्व इलेक्ट्रॉनिक उपकरणांमध्ये सोशल नेटवर्किंग आणि संबंधित वेबसाइट्सच्या माध्यमातून उपलब्ध आहे. कूट भाषा नेटवर्कमुळे या विकृत गुन्ह्यांना शोधणे एवढे सोपे नाही. या शब्दांवर काही प्रमाणात निर्बंध घातले असले तरी गुन्ह्याला अनेक पाय असतात आणि पळवाटासुद्धा असतात. कारण, प्रत्येक चित्र किंवा व्हिडिओच्यामागे एक बालपीडित आहे. वास्तविक हे एक प्रकारे शोषण आहे आणि एक गुन्हादेखील आहे. याप्रकारची सामग्री अधिकाधिक निर्माण आणि वितरण केल्यामुळे, नवनवीन आणि अधिक खुल्या प्रकारच्या चित्रांची मागणी वाढवण्यास प्रोत्साहन देत असते. त्यानुसार एखाद्या अल्पवयीन सोबत दुष्प्रकार करण्याचे चक्र सुरूच राहते.
ऑनलाइन बाललैंगिक शोषणाविरुद्ध आपल्या मुलांना वाचवण्याचा लढा बहुआयामी आहे. यात गुन्हा होऊच न देणे, गुन्हाचा शोध, प्रसारावर अंकुश लावणे, अल्पवयीन पीडितांची ओळख पटविणे, त्यांचे पुनर्वसन करणे आणि गुन्हेगारांना कठोर शिक्षा करणे, अशा प्रकारचा हा लढा आहे. ऑनलाइनद्वारे कशा प्रकारे लहान मुलांना ब्लॅकमेल केले जाते, कशा प्रकारे त्यांना आकर्षित करून जाळ्यात ओढले जाते, व्हिडिओ गेमच्या माध्यमातूनही अल्पवयीनांना वेगवेगळे टास्क देऊन अश्लील वाटावी अशी कृत्ये करून घेतली जातात. हीच सामग्री चित्र आणि व्हिडिओच्या रूपात नंतर ऑनलाइन विविध पॉर्न वेबसाइट्वर अपलोड केली जातात आणि मुलांना ब्लॅकमेल करून आणखी चित्रे आणि व्हिडिओ बनविले जातात. अल्पवयीन मुले घाबरून जाऊन हे सर्व करण्यास तयार होतात. त्यामुळे या सर्व धोक्यांबाबत अगोदरच मुलांना कल्पना देऊन त्यांना शिकविले पाहिजे. सोशल मीडिया प्लॅटफॉर्म, अशा प्रकारच्या सामग्रीचा शोध घेणे आणि प्रतिबंधित करण्यासाठी वेगवेगळ्या क्लृप्त्या वापरत आहेत. यातून थोड्याफार प्रमाणात समाधान होऊ शकते. मात्र, गुन्ह्याचा शोध आणि गुन्हा घडू नये यासाठी केलेले उपायच अधिक महत्त्वाचे ठरू शकतात.
भारत हा जगभरात अधिक मुलांची संख्या असलेला देश आहे. 2011 च्या जनगणनेनुसार भारतात अठरा वर्षांपेक्षा कमी वयाचे 472 मिलियन मुले होते. यापैकी 225 मिलियन मुली आहेत. भारतातसुद्धा डिजिटल प्रसार वेगाने होतो आहे. त्यासोबतच ऑनलाइन गुन्ह्यांचा वेगही वाढतो आहे. भारतात आयटी अधिनियम आणि “पॉक्सो’च्या माध्यमातून ऑनलाइन बाललैंगिक शोषणाला गुन्हेगारी श्रेणीत ठेवण्यात आले आहे. भारतातील कायद्यात्मक संस्था इंटरपोल आणि आंतरराष्ट्रीय संघटनेच्या सक्रिय संपर्काच्या माध्यमातून ऑनलाइन बाललैंगिक शोषणाविरोधात लढा दिला जात आहे. अश्लील सामग्रीचे प्रसारण थांबवण्यासाठी आणि सामग्रीचे वितरण रोखण्यासाठी तसेच गुन्ह्यांचा शोध घेण्यासही प्राधान्य देण्यात येत आहे. सीबीआयने ऑनलाइन बाल लैंगिक शोषण सामग्रीबाबत माहिती एकत्र करणे, माहितीची जुळवाजुळव करणे, चाचपणी करणे आणि गुन्हे रोखण्यासाठी मोठे पाऊल उचलले आहे. इंटरपोलद्वारा स्थापित आंतरराष्ट्रीय बाल लैगिक शोषण (सीएसएएम) डेटाबेसच्या माध्यमातून 23 हजारांपेक्षा अधिक पीडितांची ओळख करण्यास मदत झाली आहे. इंटरपोलच्या महासचिवांनी याबाबत म्हटले आहे की, या डेटाबेसद्वारे दररोज सरासरी 7 पीडितांची ओळख पटविली जात आहे.
सीबीआयने मागील काही वर्षांत याबाबत अनेक माहिमा चालविल्या आहेत. 2021मध्ये “ऑपरेशन कार्बन’ आणि 2022 मध्ये “ऑपरेशन मेघचक्र’ अशा काही महत्त्वाच्या अभियानांची नावे लगेच समोर येतात. दुर्भाग्याची गोष्ट अशी की बाललैंगिक शोषण देशाच्या कानाकोपऱ्यात पसरलेले आहे. जगभरात शंभरपेक्षा अधिक न्यायालये याबाबत शिक्षा देण्यासाठी सक्रिय आहेत. तरीसुद्धा एक देशव्यापी अभियान लोकांमध्ये जागृती निर्माण करण्यासाठी चालवले जाणे आवश्यक वाटते. कारण, शंभरपेक्षा अधिक न्यायालये एकाच गुन्ह्यांबाबत शिक्षा करण्यासाठी हातात हात घालून सहकार्य करीत असले तरीसुद्धा एखाद्या गुन्ह्याबाबत वर्षानुवर्षे न्याय मिळत नसेल तर ही एक प्रकारे पीडितांची विटंबनाच आहे.
ऑनलाइन बाललैंगिक शोषणाची तुलना इतर गुन्ह्यांसोबत होऊ शकत नाही. कारण, या गुन्ह्याला कोणतीही भौगोलिक सीमाच नाही. त्यामुळे या गुन्ह्याविरोधात काम करणाऱ्या संस्थांना मर्यादा येतात. याबाबत जागतिक स्तरावर सर्वांनी मिळून एक ठोस कारवाई करण्याची गरज आहे.
सध्या इंटरपोल सर्वांना विश्वात घेऊन ही भूमिका निभावू शकतो. इंटरपोलचे जाळे विस्तीर्ण आहेत. नवी दिल्लीत आयोजित होणारी इंटरपोलची परिषद भारतासाठी अनेक अंगांनी महत्त्वाची ठरणार आहे. या परिषदेत बाललैंगिक शोषणाच्या मुद्द्यावर लक्ष केंद्रित केले गेले पाहिजे. “हमारे बच्चे सबसे पहले- हर बार, हर जगह’ हे वाक्य वैश्विक समुदायासाठी आदर्श ठरले पाहिजे. आपली मुले सर्व ठिकाणी सुरक्षित राहतील अशी वातावरण निर्मिती व्हावी. त्यासाठी “ऑपरेशन मेघचक्र’ अभियान आणखी गतिमान होणे गरजेचे आहे.