-आरिफ शेख
इस्रायलचे पंतप्रधान बेंजामिन नेत्यानाहू यांनी 22 नोव्हेंबर रोजी सौदी अरेबियाला गुप्त भेट दिल्यानंतर एकच खळबळ उडाली आहे. सौदीने याचा इन्कार केला असला तरी अन्य माध्यमातून यास दुजोरा मिळाला आहे. अमेरिकेचे परराष्ट्रमंत्री माइक पोम्पिओ, सौदीचे सर्वेसर्वा युवराज मोहम्मद बिन सलमान, नेत्यानाहू व मोसादचे प्रमुख योशी कोहेंन यांच्यात झालेल्या या “सिक्रेट मिटींग’ची कारणमीमांसा…
विविध देशांच्या राष्ट्रप्रमुख व नेत्यांच्या भेटीगाठी ही फार असामान्य बाब नव्हे. मात्र, पाऊण शतकापासून जपलेले अखंड शत्रुत्व अन् दीड हजार वर्षांपासून दोन धर्मीयांमध्ये असलेल्या धार्मिक व सांस्कृतिक संघर्षाच्या पार्श्वभूमीवर जर इस्रायल व सौदीचे प्रमुख गुप्तपणे भेटत असतील, तर जगाचे डोळे विस्फारणे स्वाभाविक होय. गत रविवारी सौदी अरेबियाचे नवनिर्मित शहर “न्यूयॉम’मध्ये झालेली वरील भेट जगभर चर्चिली जात आहे. लाल समुद्राजवळील एका महालात ही भेट झाली. तिने सर्वदूर गहजब उडाला आहे. सौदी अरेबियाचे परराष्ट्रमंत्री फैसल बिन फरहान यांनी ट्विट करून नेत्यानाहू यांच्या गुप्तभेटीचे खंडन केले आहे. मात्र, याबाबत जगभरातील प्रमुख माध्यमात येणाऱ्या बातम्या, संदर्भ व हवाई मार्गाचे त्या क्षणांचे नकाशे पाहता सौदी सरकार काहीतरी लपवित आहे, हे स्पष्ट दिसते. इस्रायल नेतृत्वाला अशा गुप्त वाटाघाटी नवीन नाहीत. इस्रायलचे परराष्ट्रमंत्री मोशे दायान यांनी मोरारजी देसाई यांचे सरकार असताना भारताला गुप्तभेट दिल्याचे व ती उघड झाल्यावर उडालेला गोंधळ अनेकांच्या स्मरणात असेल. वरील ठिकाणी माइक पोम्पिओसोबत सौदी युवराजाची भेट झाल्याचे सौदी अरेबिया व स्वतः पोम्पिओ यांनीच जाहीर केले आहे.
मात्र, या भेटीच्या कालावधीदरम्यान तेल अविव येथील बेन गुरियन विमानतळावरून इस्रायली पंतप्रधानांच्या वापरात असलेले विमान उडाले. ते थेट सौदीच्या न्यूयॉम शहरातील हवाई तळावर उतरले. तीन तासांनंतर ते माघारी फिरले. पुन्हा मूळ जागी आले. फ्लाइट ट्रॅकिंग डेटानुसार वरील विमानाच्या हालचाली टिपल्या गेल्या. बराक रविद व अवि स्कार्फ या दोन ज्येष्ठ इस्रायली पत्रकारांनी याचे पुरावे सार्वजनिक केले. जेरुसलेम पोस्टसह अनेक आघाडीच्या आंतरराष्ट्रीय माध्यमांनी याबाबत दुजोरा दिला. स्वतः इस्रायली रेडिओने याचे तपशील दिले. नेत्यानाहू यांच्या वतीने यास दुजोरा मिळाला नाही. मात्र, त्यांच्या एका मंत्र्याने परराष्ट्र मंत्रालयाचा संदर्भ देत या भेटीला दुजोरा दिला.
मागील काही महिन्यांपूर्वी संयुक्त अरब अमिराती, बहरीन व सुदान या अरब-मुस्लीम देशांनी इस्रायलला मान्यता देत त्याच्याशी मैत्री केली आहे. अमेरिकेचे मावळते राष्ट्राध्यक्ष डोनाल्ड ट्रम्प व त्यांचे जावई अन् सल्लागार जेराड कुशनर यांच्या प्रयत्नातून (खरे तर दबावातून) हे शक्य झाले. या संबंधांना सौदी अरेबियाची मूक संमती मानली जात होती.पॅलेस्टाइन प्रश्नाबाबत जोवर तोडगा निघत नाही तोपर्यंत आपण इस्रायलशी असा समझोता करणार नसल्याचे सौदी अरेबियाने निःक्षून सांगितले होते. मात्र, आतून सौदी अरेबिया इस्रायलशी हातमिळवणी करीत असल्याचे अनेक पुरावे होते. शिवाय अनेक मुस्लीम देशांवर इस्रायलशी मैत्री करण्यासाठी दबाव टाकण्यात सौदी पुढे होता. स्वतः पाक पंतप्रधान इम्रान खान यांनी नुकतीच याबाबत सौदीचे नाव न घेता वरील गौप्यस्फोट केला. अरब देशाने इस्रायलशी संबंध जोडल्यावर मुस्लीम समुदाय व इस्लामी देशातून काय प्रतिक्रिया उमटते, याची “लिटमस टेस्ट’ सौदी अरेबियाने यूएई व बहरीनला पुढे करून केली.
पॅलेस्टाइन जनतेने यास गद्दारी म्हटले. तर अन्य मुस्लीम जगतात इराण व तुर्कस्तान यांच्या तीव्र प्रतिक्रिया आल्या. अनेकांनी “नरोवा कुंजरोवा’ अशी भूमिका घेतली. इस्रायलशी मैत्री केल्यावर टोकाची प्रतिक्रिया उमटत नसल्याचे स्पष्ट झाल्यानंतर सौदीने इस्रायलशी “सिक्रेट लव्ह स्टोरी’ सुरू केली. नेत्यानाहू यांची गुप्तभेट त्याचे पुढील पाऊल होय. या भेटीमागील हेतूबाबत विविध तर्क व्यक्त होत आहेत. ट्रम्प यांचे दिवस भरले आहेत. येत्या जानेवारीत बायडेन सत्तेत असतील. ट्रम्प यांचा वरदहस्त असलेले नेत्यानाहू व बिन सलमान यांच्यात मैत्री घडविण्याचा हा खटाटोप दिसतोय. सौदीच्या एका बाजूला इराण तर दुसऱ्या बाजूने इस्रायल हे दोन पारंपरिक शत्रू. दोन्हींशी एकाच वेळी वैरभाव राखणे परवडणारे नसल्याचे सौदी नेतृत्वाने हेरले आहे. इस्रायलपेक्षा इराणला ते अधिक मोठा धोका समजतात. इराण हा शत्रू क्रमांक एक तर इस्रायलला तो जानी दोस्त समजू लागला आहे.
अमेरिकेचे नियोजित राष्ट्रप्रमुख हे इराणशी जुळवून घेण्याची चिन्हे आहेत. इराणशी अणुकराराचे पुनरुज्जीवन होऊ शकते. हा संदर्भ पाहता सौदी अरेबियाला इराणची धास्ती वाटणे गैर नाही. इराणने अणुबॉम्ब बनविला तर आपणही तो बनवू, ही सौदी अरेबियाची धमकी याच दबावतंत्राचा भाग होय. इराणशी इस्रायलला दोन हात करायला लावायचे व आपण मात्र नामानिराळे राहायचे, हा सौदीचा पवित्रा आहे. बायडेन हे इराणवर हल्ला करणार नाहीत. तत्पूर्वी जाता जाता ट्रम्प यांच्या काठीने इराणवर प्रहार व्हावा, ही आस सौदी अरेबिया बाळगून आहे, अन् ट्रम्प यांच्या तशाच हालचाली चालू आहेत. मध्यपूर्वेत “बी-52 बॉम्बर’ ही लढाऊ विमाने अमेरिकेने तैनात केली आहेत. अनेक तळावर क्षेपणास्त्रे नियुक्त आहेत. तेहरानमध्ये मोसादच्या मदतीने अल-कायदाच्या बड्या नेत्याची हत्या अमेरिकेने घडवून आणली. समृद्ध युरेनियमचा साठा इराण वाढवत आहे, जेणेकरून तो अणुबॉम्ब निर्मितीच्या जवळ असल्याची आवई पसरविणे, इराण हा शेजारी देशांना धोका असून पर्शियन आखातात अशांती पसरवीत असल्याची वातावरणनिर्मिती करणे, या बाबी म्हणजे इराणवर हल्ला करण्यासाठी सबळ कारणांचा शोध होय.
या सर्व घडामोडीत मुख्य प्रश्न उरतो तो म्हणजे इस्रायलशी मुस्लीम राष्ट्रांनी मैत्री करताना पॅलेस्टाइन प्रश्नाचे काय? अलअकसा मशिदीच्या भवितव्याचे काय? पॅलेस्टाइनच्या भूमीवरील बेकायदा वसाहती कधी थांबणार? जनतेवरील दडपशाहीचा खात्मा कधी होणार? हे सर्व प्रश्न अनुत्तरित आहेत. या प्रश्नांचा अरब-मुस्लीम राष्ट्रांनी आता प्राधान्यक्रम बदलल्याचे दिसतेय. पॅलेस्टाइनसाठी इस्रायलशी युद्ध करून हुतात्मा होण्याची खुमखुमी आता पूर्वीप्रमाणे अरबांमध्ये राहिलेली नाही. इस्रायल हे नकाशातून पुसून न टाकता येणारे वास्तव असल्याची जाणीव त्यांना झाली आहे. सौदीच्या वागण्यातून हेच दिसून येते. मोसादच्या प्रमुखाला सोबत घेऊन नेत्यानाहू जेव्हा भेटतात, त्यात हवापाण्याच्या गप्पा नक्कीच झाल्या नसणार. या गुप्तभेटीत नेमके काय शिजले हे समजण्यासाठी आणखी काही दिवस वाट पाहावी लागेल. निवडणूक हरल्याने आधीच नैराश्याने ग्रासलेले ट्रम्प हे जाता जाता मध्यपूर्वेत अन् इराणबाबत मोठा गहजब घडवतील असे वाटते. वरील गुप्त भेटीगाठी याचीच चाहूल आहे.