भारत हा एक अतिउच्च संस्कृती लाभलेला देश आहे. भूतदया म्हणजे प्राण्यांवर प्रेम करण्याची प्रत्यक्ष कृती आपल्याही हातून घडणे अपेक्षित आहे. साधू आणि विंचवाची कथा भूतदयेतील एक प्राथमिक धडा समजला जातो. एक साधू नदीच्या प्रवाहात उभा राहून सूर्याला अर्ध्य देत होता. अर्ध्य देत असताना पाण्याच्या प्रवाहाबरोबर एक विंचू आला.
साधूने सूर्याची प्रार्थना थांबवून अगोदर जीव वाचवण्याला प्राधान्य दिले. साधूने विंचवाला पाण्यातून बाहेर काढून हातावर घेतले. पण विंचवाने साधूच्या हाताला डंख मारला. तसा साधूने हात झटला. विंचू पाण्यात पडला. साधूने पुन्हा विंचू हाताने बाहेर काढला. पण काही वेळेला पहिल्या प्रकाराची पुनरावृत्ती घडली. साधूने पुन्हा पहिल्याप्रमाणेच केले. तीन-चार वेळा असेच घडले. हा प्रकार काठावर बसलेला एक माणूस पाहात होता. त्याला शेवटी राहावेना. तो पुढे होऊन त्या साधूला म्हणाला, “”महाराज, आपण त्या विंचवाला का वाचवता आहात, त्याला मारीत का नाही? तो नांगी मारणारच!”
त्यावर साधू म्हणाला, “”हे ठीक आहे. विंचू त्याच्या धर्माप्रमाणे नांगी मारतो. मी माझ्या धर्माप्रमाणे त्याला वाचवतो आहे!”
असाच कोणी एक साधू होता. त्याने जखमी नाग पकडला आणि “नागदेवता’ म्हणून त्याची तो सेवा करू लागला. दोन-चार दिवस गेले आणि त्या नागाने आपले खरे रूप दाखविले. त्याची पूजा करणाऱ्या साधूवर त्याने हल्ला केला. साप त्या साधूला चावला. साप चावला म्हणून त्या साधूस इस्पितळात उपचारासाठी नेण्यात आले.
इस्पितळात जातानाही साधूने आपल्या बरोबर तो नाग नेला. नागाला घाबरून डॉक्टर त्या साधूस म्हणाले, “”या नागाला सोडून द्या.” पण तो साधू तयार होईना. शेवटी पोलिसांना बोलावण्यात आले. पोलिसांनी साधूला निक्षून सांगितले की, आम्ही नागाला गोळी घालणार. त्याला ठार मारणार. हे ऐकून साधू सावध झाला आणि त्याने नागास सोडून दिले. पण नागाचे विष पूर्ण शरीरात पसरल्याने साधू गतप्राण झाला.
ज्या नागामुळे आपला जीव जाणार आहे हे माहीत असूनही त्यांनी मोठ्या उदारतेमुळे नागाचे मात्र प्राण वाचविले. एका नागास देव मानल्यानंतर त्याची साधूने आमरण पूजा केली खरी. पण शेवटी त्याने काय मिळविले? मृत्यू पत्करून नागास जीवदान देण्यामागं काय भावना असेल? आपल्यासारख्या सर्वसाधारण माणसाला तरी हे समजणे अवघडच आहे.
पहिला साधू व दुसरा साधू दोघेही भूतदया दाखवितात. दुसरा साधू स्वतःचा प्राण घेणाऱ्या नागास जीवदान देतो, केवढी महान आहे त्यांची भूतदया. आपल्या हाताला डंख मारणाऱ्या विंचवाची आणि आपला जीव घेणाऱ्या नागाला वाचविण्याची आपण कल्पना तरी करू शकतो का?