अगदी वेगळ्या कोशाची ओळख करून देत आहे. या कोशाचे नाव आहे, संख्या संकेत कोश. त्याचे संपादक आहेत श्रीधर शामराव हणमंते. भारतातील इतर कोणत्याही भाषांपेक्षा मराठीत कोशवाङमय मोठ्या प्रमाणावर प्रसिद्ध झाले आहे आणि आजही अनेक संशोधक, अभ्यासक वेगवेगळ्या विषयांवरची माहिती संकलित करून त्यांचे कोश करण्यात पुढील पिढ्यांसाठी ज्ञानाचा खजिना उघडून देण्याचे काम करीत आहेत. मराठीतील ही कोशवाङमय परंपरा थेट छत्रपती शिवाजीमहाराज यांच्यापर्यंत जाऊन पोचते.
मराठीतील पहिला कोश तयार करून घेण्याचा बहुमान छत्रपती शिवाजीमहाराज यांच्याकडेच जातो, महाराजांनी राज्यव्यवहार कोश करून घेऊन मराठी कोशवाङमय परंपरा सुरू केली, असे आपल्यास म्हणता येईल.
कोश म्हणजे धन. या अर्थीच हा शब्द आपण वापरतो. ज्ञान हेही एक प्रकारचे धनच आहे आणि अशा ज्ञानाचा विषयवार संग्रह म्हणजे कोश. सातारा जिल्ह्यात दोन महत्त्वाचे कोश आजही तयार होत आहेत, हे आपल्या सातारा जिल्हावासियांचे भाग्यच म्हणावे लागेल. एक संस्कृत धर्मकोश आणि दुसरा मराठी विश्वकोश! वाईतीलच एक क्रीडाप्रेमी व्यक्ती बापट (हे मूळचे पाचवडचे) यांनी सुमारे पंचाहत्तर वर्षांपूर्वी कबड्डी या खेळाचा कोश केला होता, आज ज्या कोशाचा परिचय करून देत आहे, तो संख्या संकेत कोश हाही एक वेगळाच आहे, संख्यांचा असा कोश असेल याची कल्पनाच कदाचित अनेकांना नसेल.
संख्या म्हणजे अंक किंवा आकडे. त्याचा उल्लेख आपल्याकडून होत नाही असा एकही दिवस जात नाही. सकाळी किती वाजता उठलो, किती वाजता कामावर जायचे आहे, ही वस्तू केवढ्याला आणली, आज घरात एकजण जेवायला येणार आहे अशा अनेक वेळी आपल्याकडून संख्येचा उच्चार होतो.
संख्येवरून कितीतरी वाक्प्रचार आपण नेहमी वापरतो. एखादी व्यक्ती दिसायला कशी आहे, हे सांगताना दहा जणांसारखी आहे असे आपण म्हणतो, हा एक संकेत आहे! त्यावरून आपल्याला वेगळे सांगावे लागत नाही! आपण मुलांना सांगताना चारचौघात असे वागू नये असे सांगतो. हा शाब्दिक आणि संख्यात्मक संकेत झाला.
शून्य ते एकशे आठपर्यंत कोणते संकेत, संख्या संकेत म्हणून वापरतात त्याची उद्बोधक, रंजक आणि ज्ञानसंपन्न माहिती या कोशात मिळते. इथपर्यंतच ५६६ पृष्ठांचा भाग व्यापलेला आहे, हे पाहिले म्हणजे या कामाचा आवाका किती व्यापक आहे, याची कल्पना येईल. पुढे एक सहस्र, पंचसहस्र आणि दशसहस्र या संकल्पना वा संकेत यांची थोडक्यांत माहिती दिलेली आहे. शून्य म्हटले की एक आकडा आणि त्याचा शोध भारतातच लागला एवढेच माहिती असते. पण इथे सव्वादोन पानांत शून्य सामावले आहे.
या कोशातील माहिती पूर्ण संदर्भानिशी दिल्याने अभ्यासकांची मोठी सोय झाली आहे. सुटसुटीत, सोपा आणि प्रबोधनबरोबर रंजक असा हा कोश वक्ते, कीर्तन-प्रवचनकार, साहित्यिक, शिक्षक-प्राध्यापक, विद्यार्थी, जिज्ञासू आदींना खूप उपयुक्त आहे.
अर्थात हे सगळे प्राचीन भारतीय वाङ्मय, हिंदू, बौद्ध, जैन तत्त्वज्ञान इत्यादींवर प्राधान्याने आधारित असल्याने ते खूप माहितीचे आणि संदर्भमूल्य असणारे असल्याने संग्राह्य झाले आहे. कोणतेही पान उलगडावे आणि वाचायला सुरुवात केल्याबरोबर ज्ञानसंपन्नतेचा प्रवास सुरू होतो. या ग्रंथातील तीन छोटी- छोटी परिशिष्टेही उद्बोधक आणि उपयुक्त ज्ञान देणारी आहेत. पहिल्या परिशिष्टात मानवशरीरावर साडेतीन कोटी केस असतात (धर्मसिंधु), आकाशगंगेत चाळीस अब्ज तारका आहेत, अशी खूप माहिती मिळते. दुसऱ्यात कटपयादी सांकेतिक भाषा पद्धती आणि तिसऱ्या परिशिष्टात व्यापाऱ्यांच्या नंद भाषेतील संकेत अशी खूप वेगळी माहिती आहे.