आजच्या काळात बहुतांशी मुले कमी वयात अधिक समंजसपणे वागतात. तर काही मुलांना त्यांच्या कामात आईवडिलांनी लुडबूड केलेली आवडत नाही. लहान मुलांचे काही क्षुल्लक मतभेद दिसले तर शांतपणे “जनरेशन गॅप’ समजून पालकांनी निभावून न्यावे.
करोना विषाणूपासून मुले सुरक्षित राहावी यासाठी मुलांना घराबाहेर पाठवू नका, अशा सूचना करण्यात आल्या. पण लहान मुलांचा ओढा खेळण्याकडे जास्त असतो, अशा वेळी मुलांना घरात थांबणे कसे शक्य आहे? बऱ्याच मुलांचे आईवडील हे नोकरी-व्यवसाय करतात. लॉकडाऊनमध्ये काही ऑफिसेस बंद असल्याने पालक घरून काम करीत आहेत. मात्र, घरात मुलांच्या गोंधळामुळे त्यांना काम करणे अशक्य किंवा अवघड आहे.
शाळा, ट्यूशन, चिल्ड्रेन्स सेंटर्स, हॉकी क्लासेसला नियमित जाणारी मुले घरात अडकून पडली आहेत. म्हणून ही मुले आईबाबांकडे विचारायला येणे साहजिकच आहे. म्हणून तुमच्या कामातून थोडा “ब्रेक’ घ्या आणि काही वेळ मुलांसोबत घालावा. मुलांना वाचनाची गोडी लावावी. त्यांच्या आवडीची पुस्तके वाचायला द्या. मुलांना चित्र काढणे फार आवडते म्हणून काही वेळ त्यांच्याकडून चित्र काढून घ्या.
मुलांना स्वावलंबनाची सवय लावा. घरांतील बगीच्याला पाणी घालायला सांगा. वेलीवरची फुले तोडून देवपूजेला वापरा. सकाळी देवपूजा, प्रार्थना करणे, आपली बेडरूम स्वच्छ करणे, आपल्या कपड्यांच्या घड्या करणे, अशी छोटी कामे करण्याची चालना द्या. लहान मुलांचे वय सतत काहीतरी शिकण्याचे असते.
आपल्या घरी सर्वांचे फोटो अल्बम असतातच, अशा वेळी फोटोंना प्रसंगानुसार ठेवून कोलाज करणे आवडेल लहान मुलांना. तसेच मुलांना ऑनलाइन लॅंग्वेज क्लासेस उपलब्ध करून त्यांच्या आवडीने दुसरी भाषा शिकणे फार फायद्याचे आहे. चेस बोर्ड, स्नेक अँड लॅडरसारखे खेळ बोर्डवर खेळणे बुद्धीला प्रखर करतात. त्यांच्याबरोबर तुम्हीही थोडा वेळ खेळून त्यांना रममाण करा. लंगडी, लिंबू-चमचा, रस्सीखेच, उठाबशा अशी कवायत केल्याने स्नायूंची शक्ती वाढते आणि मानसिक तणाव दूर होतो.
व्यायाम किंवा योगा करण्यासाठी काही वेळ काढा. सुलभ योगासनाची चित्रे पाहून तुम्ही ही योगासने करण्याची सवय लावा. सूर्य नमस्कार केल्याने हृदय बळकट होईल. पश्चिमोतनासन, वीरभद्रासन, ताडासन, नौकासन, भुजंगासन इत्यादी योगासने मुले सहज करू शकतात.
काही शाळा विद्यार्थ्यांसाठी व्हर्च्युअल क्लासेस आयोजित करतात. त्या शिकण्यात काही मुलांचा वेळ त्यांच्या शिक्षणासाठी उपयोगी ठरतो. जी मुले आधीच कमी बोलतात किंवा फार कुणात मिसळत नाही. त्यांच्याशी आईवडिलांना संवाद किंवा चर्चा करून त्यांच्या मनातील समस्यांना समजावून घेणे फार महत्त्वाचे आहे. उदा. काही मुले परीक्षा रद्द झाल्याने किंवा शिक्षकांशी किंवा मित्रांशी समोरासमोर भेटता येत नसल्याने चिंताग्रस्त आहेत. आईवडीलच तणावग्रस्त दिसल्याने लहान मुलांवर त्याचा घातक परिणाम होतो. अशा वेळी पालकांनी घरातील वातावरण प्रेरणादायी ठेवण्याची आवश्यकता आहे.
काही आईवडील “वर्क फ्रॉम होम’ वरच संतुष्ट राहतात. पण ऑफिसचे काम घरी करताना अनेक लोक एसी लावून बेड, पलंग, खुर्च्या, सोफासेट यावर बसून सर्व कामे करतात. त्यामुळे घरात मोकळे फिरायला मुलांना फार कठीण होते, अशावेळी आई-वडिलांनी स्वतःची व मुलांची काळजी घेतली पाहिजे.
लहान मुलांनी तसेच आई-वडिलांनी बराच वेळ एका ठिकाणी बसण्याने हालचाल होत नाही. मानेवर, खांद्यावर, कंबरेवर दबाव येऊन सांध्याची समस्या उद्भवते. सतत हालचाल करीत राहावे. मोबाइल, लॅपटॉप किंवा कॉम्प्युटरवर काम करताना खाली झुकून काम करू नका. कॉम्प्युटरचा स्क्रीन चेहऱ्याच्या समोर दिसेल, अशी सोय करा जेणेकरून मुलांना व आईवडिलांनाही पाठीच्या मणक्याचा त्रास जाणवणार नाही. जास्तवेळ टाइप करताना की बोर्डवर दोनही बाजूंना मनगट व कोपर वाकवून ठेवल्यास सांधे व त्यांच्या मज्जातंतूंना त्रास होतो. पुढे कार्प्पल टनेल सिंड्रोम हा रोग होऊ शकतो. त्यासाठी लॉकडाऊनच्या काळात कामाला कुठेतरी खंड देऊन मान, पाठ, खांदे आणि पाय यांच्या हालचाली किंवा सुलभ व्यायाम करा. उभे राहा. पायरी चढा आणि उतरा.
लॉकडाऊन कालावधीत काही मुले व त्यांचे पालकही आळशी झाले आहेत. हा आळस झटकावा लागणार आहे. सध्या संपूर्ण कुटुंब एकत्रित राहात आहे. अशावेळी परस्पर संवाद वाढायला हवा. लहान मुलांवर संस्कार वाढवायला वेळ आहे. चांगल्या गोष्टी सांगण्याची, योग्य वळण लावण्याची, उत्तम सवयी लावायची ही मोठी सुवर्ण संधी आहे.
– डॉ. तुषार पालेकर