‘पठ तू’ हा संस्कृत शब्द आहे, याचा अर्थ तुम्ही शिका. शिक्षणाला वय नसते आणि शिकणाऱ्यालाही वय नसते. आपण म्हणतो, माणूस आयुष्यभर विद्यार्थीच असतो. याचा अनुभव मी आता घेतला. ऑनलाइन संस्कृतच्या संभाषण वर्गाला मी दाखल झाले.
शिक्षण घेणाऱ्या व देणाऱ्या अशा वर्गाला एकत्र आणण्याचे काम हे इंटरनेटने केले आहे. करोनाच्या काळात श्रवण वक्तृत्वाचा महत्त्वाचा दुवा म्हणजे इंटरनेट. या माध्यमातून बाल गोपाळांपासून ते वृद्ध आणि गृहिणीपर्यंत तसेच शाळा, महाविद्यालय, वेगवेगळ्या संस्था, विविध स्तरातील संघटना एकत्र येऊन ज्ञानार्जनाचे काम करत आहे.
आज घरी बसलेल्या वृद्ध व्यक्तींना आयुष्यात राहिलेल्या शिक्षणाचा मार्ग सहज सुरळीत उपलब्ध करून दिला आहे. मी जेव्हा संस्कृत संभाषण वर्गात प्रवेश केला तेव्हा जगातील कानाकोपऱ्यातून भारतीय संस्कृत संभाषण शिक्षणासाठी अनेकजण दाखल झाले होते. वयाने खूप मोठे असणाऱ्या या व्यक्तींकडे एका वेगळ्या नजरेने मी बघितले. त्यांच्यातील आत्मविश्वास, शिकण्याची जिद्द, भाषा शिकण्याचे प्रेम हे खरोखरच अचंबित करण्यासारखे होते.
कोणी अमेरिकेसारख्या देशातून भल्या पहाटे उठून क्लाससाठी बसत असे, तर कोणी ऑस्ट्रेलियातून भारतीय वेळेनुसार वर्गाला जॉइन झाले होते.इस्रोसारख्या ठिकाणी आपले योगदान दिल्यानंतर आयुष्यात राहिलेले शिक्षण पूर्ण करण्यासाठी नारायण महोदय हेही या वर्गाला जॉइन झाले. त्यांचा व्यासंग, त्यांचे संस्कृत भाषेवरचे प्रभुत्व हे प्रत्येक क्लासमध्ये प्रकर्षाने जाणवत होते. एवढी महान व्यक्ती असूनही अगदी विनम्र.
आमची अध्यापिका ही साधारण मध्यम वयाची होती पण तरीही त्यांचं बोलणं हे आदरयुक्त होते.
छंद जोपासण्यासाठी शिक्षण हा पर्याय निवडलेल्या खेडकर काकू आजही या संस्कृत संभाषणाच्या वर्गाने आठवल्या. मराठी साहित्याचा दांडगा अभ्यास, भाषेचे प्रभुत्व हे त्यांच्याकडून शिकण्यासारखे. सौदी अरबियापासून अमेरिका, आखाती देश, ऑस्ट्रेलिया, भारत यासारख्या देशातून संस्कृत शिकण्याचा ध्यास अव्याहतपणे दोन महिने चालू होता. सर्व तरुण, वृद्ध संस्कृतमधून संभाषण करीत.
कर्नाटकातील महादेव स्वामी हे पेशाने डॉक्टर. पण संभाषण वर्गामध्ये कपाळावर उभे कुंकू, गळ्यामध्ये अडकवलेले दोन चष्मे, खांद्यावर उपरणं असे दक्षिण भारतीय पेहरावात बसत असे. ते दररोज सर्वांना एक सुभाषित वाचून दाखवत व त्याचा अनुवाद सांगत.
मिश्रा आपल्या मुलाबरोबर ऑस्ट्रेलियामध्ये राहतात. भारतीय वेळेनुसार ते आपल्या नातवाला बरोबर घेऊन बसत. शनिवार, रविवार ऑस्ट्रेलियातील काही मुलांना घेऊन संस्कृत व हिंदी शिकत शिकवत. वादळी वाऱ्यामध्ये सगळी झाडं पडतात का, तर नाही. एखादे झाड वाऱ्याच्या तडाख्यातून वाचते. ते झाड म्हणजे आपण आहोत. परत वाऱ्याबरोबर डोलण्यासाठी. सर्व वादळी वारे झेलत आयुष्याचा दुसरा दिवस आनंदाने उजाडायचा असतो. हे त्यांचे वाक्य मनामध्ये खरोखरच घर करून राहिले.
अमेरिकेत जन्मलेल्या, तिथेच वाढलेल्या भारतीय दूतावासामध्ये सर्व्हिस करणाऱ्या सरस्वती राजन ह्या अमेरिकेतल्या वेळेनुसार भल्या पहाटे भारतीय वेळेनुसार दुपारी वर्गासाठी येत. आयुष्यामध्ये आपण शिक्षणाला किती महत्त्व द्यावे, हे त्यांच्याशी संवाद साधल्यावर समजले. भाजीबाजारामधूनही आपण डोळसपणे शिकण्यासारखे आहे, हे त्यांच्या विचारांमधून जाणवले होते.
मधुबनी पेंटिंगसाठी ऑनलाइन शिकवणाऱ्या सरोजनी या खऱ्या तर चेन्नईच्या. पण त्यांचे मिस्टर हे मिलिटरी ऑफिसमध्ये कार्यरत असताना त्यांची पोस्टिंग बिहारमध्ये झाली. बांबूपासून टोपल्या बनवणे, डायनिंग टेबलच्या मॅट बनविणे, जुन्या कपड्यांपासून आसन बनवणे, मधुबनी पेंटिंग अशा विविध गोष्टी तिथे राहून त्या शिकल्या. हेच शिक्षण त्यांनी ऑनलाइन कार्यशाळेत मोफत शिकवले. सरोजनी अम्मा ह्या वयाच्या साठ-पासष्ठ वयोगटातील.
मधुबनी पेंटिंग करताना काही वेळेस हात थरथरत असत, पण कलाकुसर, चित्रातील रंगसंगती, प्रत्येक चित्राला अनुसरून असणारी बॉर्डरची डिझाइन हे त्या उत्तम शिकवित. समाजाकडून परत समाजाला देणे, हा वसा हे या मोठ्या व्यक्तींकडून खरंच शिकण्यासारखे आहे. माणूस आयुष्यभर शिकत राहतो. शिक्षणाने जगाकडे बघण्याचा एक वेगळा दृष्टिकोन निर्माण होतो. स्वतःला जगासमोर नव्याने उभारण्याचे व त्याबरोबर नवीन इयत्तेत स्वतःला सिद्ध करताना या वृद्ध मंडळींना शतशः नमन.
-ज्योत्स्ना पाथ्रीकर