माधव विद्वांस
प्रसिद्ध जैव रसायनशास्त्रज्ञ, नोबेल पारितोषिक विजेते हरगोविंद खुराना यांची आज जयंती. त्यांचा जन्म 9 जानेवारी 1922 रोजी सध्याच्या पाकिस्तानमधील मुलतान येथे झाला.त्यांचे शिक्षण दयानंद आर्य समाज हायस्कूल, मुलतान येथे झाले. त्यांचे वडील एक पटवारी होते, ते ब्रिटीश भारत सरकारमधील एक कृषीकर आकारणीचे कारकून होते. टंचाईचे जीवन जगूनही ते मुलांच्या अभ्यासाबाबत गंभीर असायचे आणि शाळेनंतर स्वत: त्यांना घरीच शिकवत असत. खुराना यांनी त्यांच्या आत्मचरित्रात लिहिले होते, की गरीब असूनही माझे वडील त्यांच्या मुलांना शिक्षण देण्यास उत्सुक होते आणि आमचे कुटुंब गावातील एकमेव साक्षर कुटुंब होते.
शिष्यवृत्ती मदतीमुळे त्यांनी विज्ञान शाखेत लाहोर येथे पंजाब विद्यापीठाची पदवी आणि पदव्युत्तर पदवी वर्ष 1945 मध्ये प्राप्त केली. वर्ष 1952 मध्ये त्यांनी स्वीडनच्या एस्तेर एलिझाबेथ सिबलरशी विवाह केला. त्यांचे घर चित्रकला आणि विज्ञान, कला आणि तत्त्वज्ञान या विषयांवरील पुस्तकांनी भरलेले होते. वर्ष 1945 मध्ये भारत सरकारच्या शिष्यवृत्तीवर लिव्हरपूल विद्यापीठात सेंद्रिय रसायनशास्त्राचा अभ्यास करण्यासाठी इंग्लंडला गेले. तेथे त्यांनी पीएच.डी. पदवी प्राप्त केली.त्यानंतर प्रोफेसर व्लादिमीर प्रीलॉग यांच्या सूचनेनुसार त्यांनी स्वित्झर्लंडमधील ईटीएच झुरीच येथे पोस्ट डॉक्टरेट अभ्यास केला, तेथे एक वर्ष अल्कधर्मीय रसायनशास्त्रावर विनाअनुदानित स्थितीत काम केले.
वर्ष 1952 मध्ये त्यांनी र्टिश कोलंबिया विद्यापीठात ब्रिटिश कोलंबिया संशोधन समितीमध्ये नोकरी स्वीकारली व ते सहकुटुंब तेथे गेले. ते स्वत:ची प्रयोगशाळा सुरू करण्याची इच्छा बाळगून होते. वर्ष 1960 मध्ये डॉ. हरगोविंद यांना कॅनेडियन लोकसेवेने सुवर्णपदक दिले.त्याच वर्षी ते कॅनडाहून अमेरिकेत गेले. तेथे त्यांनी विस्कॉन्सिन विद्यापीठातील एंझाइम रिसर्च इन्स्टिट्यूटमध्ये प्राध्यापक म्हणून काम केले. 1962 मध्ये ते बायोकेमिस्ट्रीचे प्राध्यापक झाले आणि त्यांना विस्कॉन्सिन-मॅडिसन येथे जीव विज्ञान प्राध्यापक म्हणून नियुक्त करण्यात आले आणि वर्ष 1966 मध्ये त्यांना अमेरिकन नागरिकत्व देण्यात आले.
वर्ष 1968 मध्ये डॉ. हरगोविंद, डॉ. मार्शल निरेनबर्ग आणि रॉबर्ट होले यांना नोबेल पारितोषिक देण्यात आले. या तीन शास्त्रज्ञांनी मिळून डीएनए रेणू संरचनेचे स्पष्टीकरण दिले. त्यांनी डीएनएद्वारे केलेल्या प्रथिने संश्लेषणाची जटिल प्रक्रिया देखील स्पष्ट केली. डॉ. खुराना हे कृत्रिम जीन्स विज्ञान प्रगतीचे संस्थापक होते आणि त्यांच्या संशोधन कार्यामुळे लाखो नि: संतान जोडपे आज पालक बनण्यास सक्षम आहेत. डॉ. हरगोविंद नोबेल पारितोषिक मिळवणारे तिसरे भारतीय वंशाचे भारतीय बनले. त्यांचे 9 नोव्हेंबर 2011 रोजी बोस्टन जवळील कॉनकॉर्डमध्ये निधन झाले.