– हिमांशू
मलाला युसूफझई नाव आठवतंय ना? होय, 2014 मध्ये जिला शांततेचा नोबेल पुरस्कार मिळाला तीच! शिक्षणाच्या हक्कासाठी जिने प्रचंड दहशतीचा सामना केला आणि खस्ता खाल्ल्या तीच!
आपल्या वाट्याला आलेले अनुभव जिने “आय ऍम मलाला’ नावाच्या पुस्तकाद्वारे मांडले तीच! पाकिस्तानात मात्र सध्या “आय ऍम नॉट मलाला’ या नावाचा बोलबाला आहे. या नावाचे पुस्तक कुणी लिहिलेले नाही. हे एका डॉक्युमेन्टरीचे नाव आहे.
पाकिस्तानातल्या खासगी शाळांनी ती तयार केलीय. 12 तारखेला मलालाचा 24 वा वाढदिवस होता. त्यानिमित्त तिला मिळालेली ही एक “गिफ्ट’च म्हणा ना! या डॉक्युमेन्टरीतून मलालाचा “पर्दाफाश’ करण्याची शाळांची योजना आहे. मलालाचे विचार पाश्चात्य संस्कृतीला खतपाणी घालणारे आहेत आणि त्या विचारांपासून पाकिस्तानी विद्यार्थ्यांचा “बचाव’ करणे हा या डॉक्युमेन्टरीचा हेतू आहे, असे या शाळांचे म्हणणे आहे.
खासगी शाळांची एक संघटना पाकिस्तानात आहे आणि ती ही डॉक्युमेन्टरी दोन लाख शाळांमधल्या दोन कोटी विद्यार्थ्यांपर्यंत पोहोचवणार आहे म्हणे! मलालाचा “पर्दाफाश’ एकदा झाला की तिच्या “तथाकथित’ महिला हक्कांच्या लढ्याला कुणी “भुलणार’ नाही, अशी गर्जना शाळांच्या या संघटनेनं केली. पाकिस्तानातल्या खासगी शाळांमध्ये 12 जुलै हा मलालाचा वाढदिवस “आय ऍम नॉट मलाला डे’ म्हणून साजरा केला जातो, अशीही माहिती यानिमित्ताने मिळाली.
शिक्षण घेण्यासाठी घातक परिस्थितीच्या झळा सोसणाऱ्या मुलीला शिक्षणसंस्थांच्या वतीने यापेक्षा मोठे बक्षिस कोणते असणार! तिच्या पुस्तकातले विचार पाश्चात्य संस्कृतीच्या जवळ जाणारे आहेत आणि म्हणूनच ते त्यागले पाहिजेत, असे या शाळांना प्रामाणिकपणे वाटतेय. म्हणूनच तिचा “पर्दाफाश’ करायचाय. अर्थात, मलालाला विरोध होण्याची पाकिस्तानातली ही काही पहिलीच वेळ नाही आणि तिला विरोध केला पाहिजे असे पाकिस्तानात सगळ्यांनाच वाटते असेही नाही. तिला प्रभावी व्यक्तींच्या रांगेत बसवण्याचा निर्णय याच पाकिस्तानातल्या पंजाब प्रांतात घेण्यात आला होता.
तिच्या संघर्षावर आधारित धडा शालेय अभ्यासक्रमात समाविष्ट करण्यात आला होता. परंतु हा धडाही हटवण्याची मागणी आता जोर धरू लागलीय. या पुस्तकातून अनेक महनीय व्यक्तींच्या जीवनावरील धडे मुलांना शिकवले जातात. या रांगेत मलालाचा सहभाग नको, अशी मागणी एका वर्गाने केलीय. अर्थात, या मागणीलाही विरोध करणारे काही लोक आहेतच. “मलालाचा धडा हटवून मुलांना लादेनचे चरित्र वाचायला द्यायचे का,’ असा प्रश्न विचारणारेही आहेत. याच प्रांतातल्या एका मुलींच्या शाळेला मलालाचे नाव देण्याचाही निर्णय घेण्यात आला होता. परंतु स्थानिकांनी याही निर्णयाला विरोध केला होता. अखेर स्थानिक इतिहास जपणारे पूर्वीचे नावच कायम ठेवण्यात आले.
“शाळेचे ऐतिहासिक नाव बदलू नका. आम्हाला इतिहास बदलायचा नाही; पण मलालाच्या धड्यालाही विरोध का,’ असा मलालाच्या वडिलांचा प्रश्न आहे. परंतु मलालाचा “पर्दाफाश’ करण्यासाठी सरसावलेल्यांच्या गदारोळात हा आवाज कुठंपर्यंत पोहोचणार? नोबेल विजेत्यांकडे एरवी कोणत्या भावनेतून पाहिले जाते आणि हे काय भलतंच चाललंय, असा प्रश्न अनेकांना पडलाय. पण प्रागतिक विचार आणि जुनाट विचारांचा संघर्ष प्रत्येक काळात, ठिकठिकाणी होत आलाय आणि दरवेळी अखेर प्रागतिक विचाराचाच जय झालाय.