-आरिफ शेख
अमेरिकेत राष्ट्राध्यक्षपदाची निवडणूक तोंडावर आहे. पूर्वीचे संदर्भ पाहता निवडणुकीआधी देशातील राष्ट्रवादी भावना जागृत करणे अन् घसरलेली पत सावरण्यासाठी अफगाणिस्तान, इराक अन् इराणवर कारवाईचे निमित्त तत्कालीन राष्ट्राध्यक्षांना मिळाले होते. आता होणाऱ्या निवडणुकीत तर चीनने अमेरिकी राष्ट्रपतींच्या हाती चक्क कोलीत दिले आहे. उभय देशांतील “डिप्लोमॅटिक वॉर’चा हा मागोवा…
टेक्सास प्रांतातील ह्युस्टन अन् सॅनफ्रान्सिस्को येथील चिनी वाणिज्य दूतावास अमेरिकेने नुकतेच बंद केले. त्याच्या प्रत्युत्तरादाखल चीननेदेखील तिबेटजवळील अमेरिकेच्या शेंगदू वाणिज्य कचेरीचे शटरडाउन केले. अमेरिकेत तांग जुवान या चिनी सायंटिस्टवर कोविड-19चे संशोधन चोरल्याबाबत गुन्हा दाखल झाला. त्याला पकडण्यास गेल्यानंतर तो दूतावासात लपला. चीन हा अमेरिकेत विद्यार्थी, संशोधक अन् मुत्सद्यांद्वारा हेरगिरी करतो, अंतर्गत कारभारात हस्तक्षेप करतो, बौद्धिक स्वामित्वाची चोरी करतो, असे आरोप उघडपणे केले जात आहे. अमेरिकेतील चिनी नागरिक हे देशासाठी धोकादायक असल्याचा गंभीर आरोप अमेरिकी परराष्ट्र मंत्रालयाद्वारा होऊ लागला आहे. 1979 मध्ये अमेरिका-चीनदरम्यान राजकीय संबंध स्थापित झाले होते. त्यानंतर उभय देशांतील हे मोठे राजकीय संकट मानले जात आहे.
अमेरिकेने यापूर्वी चीनच्या आयातीवर टेरिफ लावले, एस-400 ही क्षेपणास्त्रेभेदी यंत्रणा रशियाकडून घेण्यावर आकांडतांडव केले, उइगर मुस्लीमप्रश्नी अत्याचाराचे आरोप झाले, हॉंगकॉंगबाबत आरोप झाले, त्यावर चीनचा पवित्रा तुलनेने आक्रमक नव्हता. मात्र, अमेरिकेतील दूतावास बंद करण्याच्या निर्णयानंतर चीनसुद्धा आक्रमक मुडमध्ये दिसत आहे. चेंगदू वाणिज्य दूतावास बंद करण्याचा आदेश चीनने दिला. तिबेटजवळील हे दूतावास अमेरिकेसाठी महत्त्वाचे केंद्र होते. तिबेटमधील हालचाली टिपणे, तेथे चीनविरोधी गटाला रसद पुरविणे आदी उपद्व्याप अमेरिकेनेदेखील केले आहेत. आता हा दूतावास बंद झाल्यामुळे अमेरिकेचादेखील तोटाच होईल.
दोन्ही देश परस्पर विरोधात काय कारवाया करतात हे वरील आरोप-प्रत्यारोपाने जगापुढे आले आहे. तांग जुवान हे संशोधक थेट पीपल्स लिब्रेशन आर्मीशी संबंधित आहेत. मात्र, त्यांनी ही माहिती लपवून अमेरिकेत प्रवेश मिळवला. त्यांच्यावर व्हिसा फ्रॉडप्रकरणी गुन्हा दाखल झाला आहे. एफबीआयने हे प्रकरण गांभीर्याने घेतले आहे. कोविड-19 शी संबंधित संशोधन ते चोरत असल्याचा आरोप झाल्यावर चीनने अमेरिकेलाच “चोर’ म्हटले. अमेरिकी सिनेटच्या इंटेलिजन्स कमिटीचे प्रमुख मार्को रुबीओ यांनी चीनवर गंभीर आरोप केले आहेत. सॅनफ्रान्सिस्कोचा वाणिज्य दूतावास हा चिनी कम्युनिस्ट पक्षाच्या हेरगिरीचा अड्डा झाला आहे, तो आधीच बंद करायला हवा होता. चीन आमची बौद्धिक संपदा चोरत आहे, शिवाय पोलीस कारवाईत कृष्णवर्णीय तरुणाच्या मृत्यूनंतर उसळलेल्या दंगलीत चीनचा हात असल्याचा गंभीर आरोप मार्को यांनी केला आहे.
अमेरिकेत चीनचे पाच वाणिज्य दूतावास आहेत. अन्य दूतावासाबाबत आता अमेरिका काय पाऊल उचलणार हे महत्त्वाचे असेल. 1949 ला कम्युनिस्ट चीनची स्थापना झाल्यानंतर अडीच दशकांनी अमेरिका-चीनदरम्यान राजकीय संबंध स्थापित झाले होते. 1971 ला जपानमध्ये झालेल्या जागतिक टेबल टेनिस स्पर्धेदरम्यान चीनने पुढाकार घेत अमेरिकेशी जवळीक वाढविली होती. “पिंगपॉंग डिप्लोमसी’ म्हणून याची ओळख आहे. तैवान हाच खरा चीन असल्याचे अमेरिकेचे म्हणणे होते. ग्लेन कुवान या अमेरिकी खेळाडूची जपान स्पर्धेदरम्यान बस चुकली. चिनी संघाने त्यास लिफ्ट दिली. त्यातून अमेरिकी संघ अन् चिनी संघाची जवळीक वाढली, नंतर हा संघ चीनच्या दौऱ्यावर आला. नंतर परराष्ट्रमंत्री हेन्री किसिंजर चीनच्या गुप्त भेटीवर आले. पुढे राष्ट्राध्यक्ष रिचर्ड निक्सन यांचा दौरा झाला. 25 ऑक्टोबर 1979 रोजी चीन-अमेरिकेदरम्यान अधिकृतपणे राजकीय संबंध स्थापित झाले. ग्लेन कुवानपासून सुरू झालेले मधुर संबंध तांग जुवान यांच्यावर गुन्हा दाखल करून अटक करण्यापर्यंतच्या कडवट टप्प्यापर्यंत पोहोचले आहेत.
22 जुलै रोजी अमेरिकी दूतावासाच्या प्रांगणातून निघणारा धूर पाहून पोलीस घटनास्थळी पोहोचले. दूतावासाने त्यांना आत येऊ दिले नाही. तेथे मोठ्या प्रमाणात कागदपत्रे जाळली जात होती. त्याचदरम्यान हा दूतावास बंद करण्याचा आदेश आला. ही कागदपत्रे कशाशी निगडित होती? जाळण्याचा उद्देश काय? हेरगिरीचा आरोप अन् दस्तावेज जाळणे याचा परस्परसंबंध आहे का? आदी अनेक प्रश्न या निमित्ताने उपस्थित होत आहेत. चीन त्याचे समर्पक उत्तर देऊ शकला नाही.
अमेरिका-चीनने परस्परांवर केलेले आरोप गंभीर आहेत. करोनाचे मूळ तुमच्याच देशात असल्याचे आरोप दोघांनी परस्परांवर केले.
आपल्या देशांतून परस्परांच्या पत्रकारांची हकालपट्टी केली. “साउथ चायना सी’ वरील चीनचा दावा अमेरिकेने अमान्य केला. हुआवे कंपनीला ब्लॅकलिस्ट करण्याचा अमेरिकेचा प्रयत्न आहे. उइगर मुस्लिमांवरील अत्याचाराबाबत चीनवर अमेरिका दोषारोप करीत असतो. चीन विरोधात तैवानला अमेरिकेने शस्त्रे विकली. वादाची वरील कारणे पाहता आता दूतावास बंद करण्यापर्यंत अन् परस्परांना चोर म्हणण्यापर्यंत संबंध बिघडले आहेत. कोविड-19 च्या हाताळणीतील ट्रम्प यांचे अपयश, देशांतर्गत घसरत जाणारी लोकप्रियता, संभाव्य निवडणुकीचे आव्हान पाहता डोनाल्ड ट्रम्प देशांतर्गत संकटात सापडले आहेत.
निवडणुकीच्या आधी जेव्हा कधी अमेरिकी राष्ट्रपती संकटात असतात तेव्हा त्यांना अफगाणिस्तान, इराण, इराक आदी दुबळे देश हल्ले करण्यासाठी “सॉफ्ट टार्गेट’ असतात. आता त्यांना चीनसारखा तगडा देश समोर आहे. राष्ट्रवादी भावनेला हात घालून अन् चीनची अमेरिकन नागरिकांना (अन् जगालासुद्धा) भीती दाखवून हा संघर्ष ताणत न्यायचा असावा. निवडणूक जवळ येईल तसे हे संबंध अधिक ताणले जाणार. ते तुटेपर्यंत ताणले जातील की काय? याचीच उत्सुकता आहे.