पुणे -गोड्या पाण्यात पोहताना सोनेरी किरणांप्रमाणे भासणारा “माहसीर’ हा मासा मागील अनेक वर्षे नामशेष होण्याच्या मार्गावर होता. मात्र मागील 50 वर्षांपासून राज्यात याचे संवर्धन होत आहे. त्यामुळे या माशांची संख्या वाढली आहे. त्यामुळे त्यातील एक प्रजात असलेल्या “माहसीर’ला “आययूसीएन’ अर्थात “इंटरनॅशनल युनियन फॉर कन्झर्वेशन ऑफ नेचर’च्या “रेड लिस्ट’मधून वगळण्यात आले आहे. त्यामुळे ही प्रजात काहीशी सुरक्षित असल्याचा दावा केला जात आहे.
“माहसीर’चा तोंडाचा भाग नथ घातल्याप्रमाणे दिसतो. त्यामुळे काही भागांत त्याची पूजाही केली जाते. मात्र, त्यांची संख्या घटत असल्याने काही पर्यावरणप्रेमींनी मत्स्य संवर्धन विभागाशी संपर्क साधला. त्यानंतर मागील 50 वर्षे “टाटा पॉवर’च्या कर्मचाऱ्यांकडून “माहसीर’ माशाचे संवर्धन करण्यात येत आहे.
येथील समूहाने याबाबत सखोल अभ्यास आणि संशोधन केले. कारखान्यांतील सांडपाणी, अनियंत्रित मासेमारी, अंडी आणि छोट्या पिलांची शिकार, ढासळते पर्यावरण आणि शिकारीसाठी स्फोटकांचा वापर आदीमुळे हा मासा नामशेष होत असल्याचे समोर आले होते.
विश्लेषणानंतर लोणावळा येथील टाटा पॉवरच्या वाळवण धरण प्रकल्पाजवळ केंद्रीय मत्स्य शिक्षण संस्थेच्या सहयोगाने “माहसीर’ प्रजनन केंद्र स्थापन करण्यात आले. यात निळे कल्ले असणाऱ्या आणि सोनेरी “माहसीर’वर लक्ष केंद्रीत केले आहे. केंद्राने या प्रजातीच्या संख्यावृद्धीसाठी मदत, संकल्पना आणि अभिनव उपक्रम राबवले आहेत. सध्या निळ्या कल्ल्यांच्या “माहसीर’ला “रेड लिस्ट’मधून वगळण्यात आले आहे. सोनेरी माहसीर अजूनही त्या यादीमध्ये आहे. परंतु लवकरच तो देखील त्यामधून बाहेर येणार असल्याची खात्री कंपनीच्या वतीने व्यक्त करण्यात आली.
…म्हणून नामशेष होण्याचा धोका
नद्या, तलावांसह हिमालय आणि सह्याद्री पर्वतरांगांतील भागांत “माहसीर’ मासा आढळून येत असे. मात्र, या विशाल आकार आणि प्रभावी रुपामुळे त्याची शिकार वाढली. मासेमारी करणाऱ्यांसाठी “माहसीर’ हे सावज ठरले. देशभरातील “माहसीर’च्या 15 पैकी
5 प्रजातींना नामशेष होण्याचा धोका आहे.