श्रीकांत कात्रे
माणदेशी फाउंडेशन आणि माणदेशी महिला सहकारी बॅंक या संस्थांनी महिला सबलीकरणाचे काम पुढे नेताना ग्रामीण महिलांना आर्थिकदृष्ट्या स्वावलंबी बनविले. सारिका घाडगे यांनी मोरिंगा पावडरसारख्या एका वेगळ्या उत्पादनातून आपल्या कुटुंबाला आर्थिक स्थैर्य मिळवून दिले. त्याचबरोबर इतर शेतकरी महिलांसाठीही त्या रोल मॉडेल बनल्या आहेत.
सध्या संपूर्ण जगात मोरिंगा पावडर हा अतिशय महत्त्वाचा विषय झाला आहे. परदेशात मोरिंगा पावडरचा उपयोग चांगल्या आरोग्यासाठी करतात. ही पावडर भारतातून परदेशात जाते. जगात सुपर फूडमध्ये या मोरिंगा पावडरचा समावेश आहे.
सांगोलासारख्या दुष्काळी तालुक्यातील छोट्या गावात राहणाऱ्या सारिका घाडगे या शेतकरी महिला ही पावडर तयार करण्यासाठी कष्ट करतात आणि या छोट्या ठिकाणावरून ही पावडर भारताबाहेर जाते.
असा विचारही कोणी केला नसेल. पण सारिका यांचे कष्ट आणि शेतात काम करून मी विदेशात पावडर पाठवणार असे त्यांचे व्हिजन त्यांच्याकडे आहे. स्वप्न अशीच बघावी लागतात, तेव्हा एक रोल मॉडेल तयार होते. शेवग्याच्या पानाची पावडर म्हणजेच मोरिंगा पावडर बनविण्याचा उद्योग मांजरी (सांगोला, जि. सोलापूर) येथील सारिका घाडगे यांनी यशस्वी केला.
त्यातून स्वतः स्वावलंबी झाल्याच, त्याबरोबर इतर महिलांनाही त्यांनी आर्थिक स्थिरता मिळवून देण्यासाठी मदत केली. महिला बचत गटाचे काम त्या करीत होत्या. गावाची सुधारणा करणे आणि महिलांना सक्षम करण्याचे त्यांच्या मनात होते. माणदेशीशी संपर्क झाला आणि स्वतःच्या उन्नतीबरोबरच गावाचा विकास आणि गावातील महिलांना स्वावलंबी बनविण्याचा मार्ग त्यांना मिळाला.
फलटणला निंबकर फार्ममध्ये गावातील त्या महिलांना घेऊन गेल्या. महिलांना शेळीपालनाचे प्रशिक्षण मिळाले. आता गावातील 70 टक्क्यांहून अधिक महिला शेळीपालन करून आर्थिक स्वावलंबी झाल्या आहेत. माणदेशीकडून या व्यवसायासाठी मार्गदर्शन व मदत नेहमीच होते, असे त्यांनी सांगितले.
सारिका घाडगे यांना सेंद्रीय शेती करायची होती. जनावरे, शेळीपालन, कुकुटपालन असे पूरक व्यवसाय करून झिरो बजेट शेतीचे नियोजनच त्यांनी केले आहे. गोरक्षनाथ भागवत भांगे (खैरेवाडी, ता. माढा जि. सोलापूर) यांची आणि त्यांची भेट झाली.
त्यावेळी भांगे यांनी मोरिंगा पावडर (शेवग्याच्या पानाची पावडर) तयार करण्याचा उद्योग सुचविला. प्रशिक्षण झाले. मोरिंगा पावडरचे आयुर्वेदानुसारचे औषधी गुणधर्म त्यांनी लक्षात घेतले.
या उद्योगाचे महत्त्व पाहून त्यांनी त्याप्रमाणे काम सुरू केले. ग्रामीण भागासह सोलापूर शहरातही या पावडरला मागणी वाढू लागली. एवढेच नव्हे तर दक्षिण कोरियातूनही मागणी आल्यावर सारिका घाडगे यांनी पावडरचा पुरवठा केला.
त्यांनी त्यांच्या चार एकर क्षेत्रात शेवग्याची झाडे लावली. त्या आणि 10 ते 15 महिला पावडर निर्मितीसाठी काम करतात. पावडर बनविण्यासाठी खूप कष्ट घ्यावे लागतात. शेवग्याची पाने सावलीत सुकवायला लागतात.
पानांना रस सुटता कामा नये, खराब होऊ नये, म्हणून पावडर कोरडी राहिली पाहिजे, याची काळजी घ्यावी लागते. पावडर औषधांसाठी वापरली जात असल्याने प्रिझर्व्हेटिव्ह वापरता येत नाहीत. मोरिंगा पावडर औषधी आहे. सुमारे तीनशेहून अधिक आजारांच्या उपचारासाठी या पावडरचा उपयोग होतो, त्याचे कोणतेही साइड इफेक्ट्स नाहीत. प्रोटिन्स, कॅल्शियम असे घटकही त्यातून मिळतात.
असे असल्यामुळे पावडरचा उपयोग मोठ्या प्रमाणावर होत असतो. ह्रदयविकार, कर्करोग, किडनी, लिव्हर, मधुमेह अशा गंभीर स्वरूपाच्या आजारांवरही ही पावडर उपयुक्त असते. पावडरचा शंभर टक्के गुण आला असल्याचा प्रतिसाद अनेकांकडून मिळत असल्याचेही त्यांनी सांगितले.
महिलांनी तयार केलेल्या उत्पादनांच्या विक्रीसाठी माणदेशीने मुंबईत नुकतेच दुकान सुरू केले आहे. तेथूनही पावडरची मागणी येईल तसा ताजा माल पुरविण्याची तयारी केली असल्याचे त्यांनी सांगितले.
सध्या बरणीत पावडर पॅक करून ती वितरित केली जाते. यापुढील काळात पाऊचमधून पावडर देण्यासाठी पॅकेजिंगचे तंत्र अवलंबणार आहे, असे त्यांनी सांगितले. सध्या शेतकऱ्यांची परिस्थिती आपण पाहतो. आता दिवाळी आली आहे.
इडा पिडा टळू द्या, बळीचे राज्य येऊ द्या, असे आपण म्हणतो. सारिका घाडगे यांच्यासारख्या महिला असे उत्पादन घेतात. त्याला बाजारपेठ मिळवू शकतात. व्हिजन बघू शकतात, असा दृष्टीकोन दाखवू शकतात, अशी कष्ट करण्याची तयारी दाखवतात. त्यावेळी बळीचे राज्य येईल.
असे बळीचे राज्य आणण्यासाठी महिलांना अजून मदत करणाऱ्या माणदेशीसारख्या अनेक संस्थांना उभे राहवे लागेल. असे उद्योग आपल्या देशात किती उपलब्ध असतात, याकडेही लक्ष
देऊन व्यवसाय चिकाटीने केला तर फायदाही जास्त मिळतो, हेही लक्षात घेतले पाहिजे. त्यादृष्टीने शेतकरी स्त्रियांसाठी सारिका घाडगे या रोल मॉडेल आहेत. बाकीच्या स्त्रियाही असा व्यवसाय करू शकतात, हेच त्यांनी सिद्ध केले आहे.