करोनाचा धोका थोडा कमी होतो आहे हा एक दिलासा वाटत असला, तरी आपण काळजी घेणं थांबवायचं नाहीय. दुकानं, ट्रेन्स, ऑफिस इथे वावरताना मास्क आणि सोशल डिस्टन्सिंग हे दीर्घकाळ पाळणे आवश्यक आहे. सोबत सॅनिटायझेशन आणि हात वारंवार धुणे हेदेखील काळजीपूर्वक करत राहाणे जरूरी आहे.
वेगवेगळ्या सार्वजनिक जागा खुल्या करताना एक महत्त्वाचा मुद्दा येतो तो म्हणजे तिथली आसनव्यवस्था. सर्व माणसांना सोशल डिस्टन्सिंग पाळणे शक्य होईल अशी रचना करण्यासाठी अनेक प्रयत्न होत आहेत. विमानात किंवा ट्रेनमध्ये तीन सीट्स असतील तर मधली सोडून दोन प्रवासी बसणे हा एक उपाय आहे. चित्रपटगृहात एकाआड एक सीट्सची तिकीटं विकायची कल्पना राबवली जात आहे. दुसरीकडे ऑफिसमध्ये बसायची पूर्ण रचना बदलायचा विचार आर्किटेक्ट करत आहेत आणि त्यासाठी गणिताचा आधार घेत आहेत.
स्फीअर पॅकिंग हा भूमितीतला एक खास प्रश्न. दिलेल्या जागेत एकाच आकाराचे अनेक गोल एकमेकांवर ओव्हरलॅप न करता जास्तीत जास्त संख्येत बसवणे एक आव्हान असतं. असे अनेक थर असतील तर हे आव्हान अधिकच कठीण होतं. पण एका थरापुरतं असेल तर त्यासाठी तुलनेने सोपी सूत्रं उपलब्ध आहेत, आणि त्याचाच उपयोग ऑफिसरचनेत आता होतो आहे.
सोशल डिस्टन्सिंगमध्ये प्रत्येक व्यक्तीने दुसऱ्या, व्यक्तीपासून सहा फूट अंतर राखणे आवश्यक आहे. ऑफिसमधल्या जमिनीवर सहा फूट व्यासाची वर्तुळं काढली आणि ती एकमेकांना स्पर्श करू शकतील पण एकमेकांना छेदणार नाहीत अशी काळजी घेतली तर प्रत्येक व्यक्ती एका एका वर्तुळाच्या मध्यावर बसू शकेल. त्याच वेळी व्यक्तींना फक्त केंद्रबिंदूवर जखडून न राहता थोडी मोकळीक हवी असेल, तर सहाच्या जागी सात फुटांचा व्यास घेता येईल. कोणाचं टेबल खिडकीजवळ असेल, तर एकाच बाजूने सहा फुटांचं अंतर लक्षात घेता येईल. उलट मधला मार्ग किंवा पॅसेज आखताना तिथे एकाच वेळी दोन व्यक्ती अति जवळ येणं कसं टाळता येईल याचा जास्त काटेकोरपणे विचार करावा लागेल.
काही ऑफिसमध्ये पोटमाळा असतो. काही ट्रेन किंवा बसेसमध्ये दोन पातळ्यांवर आसनव्यवस्था असते. अशा परिस्थतीत फक्त जमिनीवर वर्तुळं काढणे पुरेसं होत नाही, तर प्रत्येक व्यक्तीच्या डोक्यापासून वर किती मोकळी जागा आहे हे पाहणं गरजेचं होतं. आज थोड्या ट्रेन्समध्ये हे शक्य आहे.
काही बसेसमध्ये खाली दोन सीट्स सुरक्षित अंतर राखून, आणि मधली सीट वर उचलून तिसऱ्या मितीतूनही सुरक्षित अंतर अशी कल्पक व्यवस्था दिसते. तिथे स्फीअर पॅकिंगचा नावीन्यपूर्ण वापर केला आहे. स्फीअर पॅकिंगसारख्या गणिती प्रमेयांचा करोना काळात उपयोग होऊ शकेल अशी कधी कल्पनाही कुणाला आली नसेल, पण आज ती स्थिती प्रत्यक्षात आली आहे!
– मेघश्री दळवी