रडणाऱ्याला हसवायचं नि रुसलेल्यांचा रुसवा घालवायचं कसब काकांकडे होतं. काकांसारखी माणसं आपलं जगणं आणखी समृद्ध करण्यासाठी जीवनात येतात. डार्करूममध्ये निगेटिव्हमधून जगण्याची नवी ऊर्जा देणारे पॉझिटिव्ह फोटो लीलया साकारणं हे त्यांचं विशेष कसब.
त्यांना सगळे काकाच म्हणायचे. पन्नाशीचं वय. राजस्थानी उंचापुरा गडी. गोरापान रंग, सडपातळ अंगकाठी. टोकदार नाक, पाणीदार डोळे आणि गळ्यात एक कॅमेरा, हा त्याचा वेश. त्या पंचक्रोशीत त्याला ओळखत नाही असा माणूस नव्हता. काका किंवा फोटोग्राफर काका हीच त्यांची ओळख. बरीच वर्ष कुठं कुठं नोकरी केल्यानंतर त्यानं फोटोग्राफीचा छंद जोपासायचं ठरवलं होतं. गावात एक प्रसिद्ध मंदिर होतं त्या मंदिरासमोर त्यांचं हार-फुलं-तसबीरी-माळा यांचं दुकान होतं. मंदिराच्या उत्सवाच्या वेळी, सणासुदीला बऱ्यापैकी धंदा व्हायचा पण इतर दिवशी दुपारी दोन-तीनपर्यंत गिऱ्हाईकाचा पत्ता नसे. पण त्याच्यावर काकांनी नामी युक्ती काढली होती.
काका आधी कुठं कुठं नोकरी करायचे तिथं थोडंफार इंग्रजी ऐकून ऐकून शिकले होते. गावात जे मंदिर होतं तिथं परदेशातून अनेक मंडळी यायची. विशेषतः मंदिराच्या उत्सवाच्या काळात फॉरेनरची जास्त गर्दी असे. त्यांचे त्यांच्या नकळत फोटो काढायचे आणि मग ते त्यांना द्यायचे, अशी ती युक्ती होती. मग ती मंडळी स्वतःहून पैसे देत. अशी एका उत्सवात चार-पाच गिऱ्हाईकं मिळाली तरी काकांचं वर्षाचं दानापाणी भागत असे. ही परदेशी मंडळी ज्या हॉटेलात किंवा आश्रमात मुक्कामी असायची तिथंही काउंटरवर काम करायला गावातलीच माणसं होती. त्यांना काकांनी सांगून ठेवलं होते. ती मंडळीही काकांची फुकटात जाहिरात करायची आणि काकांना भरपूर गिऱ्हाईकं मिळायची. काकांचा स्वभाव एकदम विनोदी होता. ते एखादा विनोद सांगून हशा पिकवायचे आणि हसत असतानाच समोरच्याची एखादी छबी पटकन टिपायचे. ती छबी बघून समोरचा माणूस एकदम खुश होत असे.
एकदा इंग्लंडच्या एक बाई त्या मंदिरात आल्या. काकांनी त्यांचे फोटो काढले नि त्या बाईंना दिले. बाई भलत्याच खूश झाल्या. त्यांनी काकांना भरभरून रक्कम दिलीच सोबत शेजारच्या हॉटेलात कॉफीही घेतली. मग काकांनी त्यांना सांगितलं की, तुम्ही माझ्या घरी चला तिथं आणखी चांगले फोटो काढू या. ती बाई तयार झाली. काका तिला घेऊन घरी आले. घरी फोटोसाठीचे स्पेशल लाईट्स होते. त्या प्रकाशात त्या बाईंचे वेगवेगळ्या मुद्रेत उत्तम फोटो काढले. ती काकांच्या प्रेमातच पडली.
ती काकांना म्हणाली, तुम्ही माझ्यासोबत इंग्लंडला चला. माझी भरपूर प्रॉपर्टी आहे, स्वतंत्र घर आहे आपण दोघे छान राहू. काकांनी क्षणात नकार दिला. म्हणाले, तुमच्या भावना मी समजू शकतो. पण मला हे शक्य होणार नाही. इथं मी खूप सुखात आहे. त्या बाई म्हणाल्या, तुम्ही पुन्हा विचार करा. मी दोन-तीन दिवसांनी परत येईन. ती बाई तब्बल आठवडाभर त्या गावात राहिली. आठवड्यात तीनदा ती काकांना भेटली पण काकांचा निर्णय काही बदलला नाही. आपण उत्तम मित्र म्हणून राहू या.
काका म्हणाले, “यू आर अ व्हेरी ब्युटिफूल लेडी. आय लाईक यू व्हेरी मच, बट आय कान्ट गिव्ह यू पार्टनरशिप. आय कॅन ऑफर यू फ्रेंडशिप… क्लोज अँड कीन फ्रेंडशिप…’
“आय रिस्पेक्ट युवर विश’ असं म्हणत भावूक होऊन त्या बाईनं काकांचा हात हातात घेतला. घट्ट दाबला आणि त्यांना मिठी मारली. काकाही क्षणभर भावूक झाले होते. पण दरवर्षी उत्सवाच्या वेळेस ती बाई इथं यायची. काकांसोबत दिवसभर फिरायची. नंतर तिचं येणं बंद झालं. काय कारण असेल कुणास ठावूक… पण तिचं येणं मात्र बंद झालं.
काकांची मुलं कुठंतरी लांब होती. त्यांना कधी त्याच्या घरी येताना किंवा एकत्र फिरताना, आनंदानं राहताना गावातल्या कुणीच बघितलं नव्हतं. काकांची बायकोही त्यांच्या आधीच देवाघरी गेली. त्यांची एक लांबची बहीण राजस्थानात राहायची. ती म्हणाली, कशाला तिकडं एकटा राहतोस, ये इकडं, माझ्याजवळ राहा. पण काकांनी गाव काही सोडलं नाही.
एक विदेशी तरुण प्रेमी जोडपं उत्सवानिमित्त गावात आलं होतं त्यांच्यात काहीतरी कुरबूर झाली. सकाळ झाली की दोघं आपापलं आवरायची, तुटक बोलायची आणि एकत्र फिरायला निघायची पण मनात अढी कायम ठेवून. हे जोडपं फिरत फिरत या मंदिराच्या आवारात आलं. काका तिथं होतेच. त्यांनी काही वेळातच ओळखलं की यांच्यात काहीतरी बिनसलंय. त्यांनी भलतंच धाडस केलं. त्यांनी एक गुलाबाचं फूल घेतलं नि थेट त्या तरुणीच्या पुढ्यात जाऊन उभे राहिले. तिला म्हणाले, “एक्सक्यूज मी. आय फाउंड युवर ब्युटी सो स्टनिंग… आय प्रपोज यू… वुड यू अफर्म माय लव्हशिप?’
त्या तरुणीला काय प्रतिक्रिया द्यावी कळेचना. काय चाललंय हे कळण्याआधी तिनं गुलाबाचं फुल तर हातात घेतलंही होतं. शेजारीच तिचा प्रियकर हे सगळं बघत होता. हे सगळं इतक्या पटकन घडलं होतं की तोही काही क्षण सैरभैर होऊन गेला होता. पण मग भानावर आला तसा तो काकांवर चिडला नि त्यानं काकांची चांगली शाब्दिक धुलाई सुरू केली. काकांनी त्याला दम देत सांगितलं की, तुझ्या प्रेयसीनं मी दिलेलं गुलाबाचं फुल स्वीकारलंय आणि तरी तुला काही हरकत असेल तर माझ्या तीन अटी आहेत त्या पूर्ण केल्यास तरच मी तिला सोडून देईन. काकांच्या तीन अटी गमतीशीर होत्या. एकतर ताडाच्या झाडावर चढून दाखवायचं, दुसरं म्हणजे गरम पाण्याच्या कुंडात पंधरा मिनिटं मांडी घालून बसायचं आणि तिसरं म्हणजे आपली सगळी संपत्ती काकांच्या नावावर करायची.
तो तरुण भलताच चिडला. आता तो काहीतरी हातात घेऊन काकांना मारहाण करायचंच राहिलं होतं. तेव्हा काकांनी त्याला शांत केलं नि ही सगळी गंमत होती म्हणून सांगितलं. पण तरी त्याचा विश्वास बसेना. मग काका आणखी गमतीनं त्याला म्हणाले, “लेट मी शो यू माय प्रॉपर्टी’ असं म्हणून काका त्या जोडप्याला घरी घेऊन आले. त्यांनाही विनोद ऐकवून त्या दोघांचे उत्तम मूडमधले फोटो काढले. त्यांच्यातला रुसवा काकांच्या विनोदी किश्श्यांमध्ये कधी गळून पडला हे त्या दोघांनाही कळलं नाही. त्यांची चांगलीच गट्टी जमली. ते जोडपं आणखी चार-पाच दिवस मुक्कामी होतं. त्या मुक्कामात काकांची भेट त्यांनी एकदाही टाळली नाही. काकांनीही त्यांना गरम पाण्याच्या कुंडात मांडी घालून बसून दाखवलं नि ताडाच्या झाडावरही चढून दाखवलं.
रडणाऱ्याला हसवायचं नि रुसलेल्यांचा रुसवा घालवायचं कसब काकांकडे होतं. काकांसारखी माणसं आपलं जगणं आणखी समृद्ध करण्यासाठी जीवनात येतात. डार्करूममध्ये निगेटीव्हमधून जगण्याची नवी ऊर्जा देणारे पॉझिटीव्ह फोटो लीलया साकारणं हे त्यांचं विशेष कसब. कित्येकांच्या जीवनातली निगेटीव्हिटी त्यांनी सहजी दूर केली असेल. याचं कारण त्यांच्या कॅमेऱ्यात, डोळ्यात नि मनात दुर्दम्य, विनाअट प्रेमाच्याच उत्कट भावप्रतिमा होत्या.
– डॉ. भालचंद्र सुपेकर