ब्रिटनचे पंतप्रधान ऋषी सुनक धाडसी निर्णयासाठी प्रसिद्ध आहेत. देशहिताचा विचार करून त्यांनी माजी पंतप्रधान डेव्हिड कॅमेरून या अनुभवी नेत्याला राजकारणाच्या मुख्य प्रवाहात आणले आहे. एकाच दिवशी गृहमंत्र्यांना बाहेरचा रस्ता दाखवून माजी पंतप्रधानांना परराष्ट्रमंत्री करण्याचा धोरणात्मक आणि धाडसी निर्णय त्यांनी घेतला. त्यांच्या या निर्णयाकडे ‘सरप्राइज रिप्लेसमेंट’ म्हणून पाहिले जात आहे.
ब्रिटनमध्ये एकाच दिवसात दोन धक्‍कादायक निर्णय घेण्यात आले आहेत. सर्वप्रथम गृहमंत्री सुएला ब्रेव्हरमन यांना गृहमंत्री पदावरून हटविण्यात आले. त्याचवेळी ब्रिटनचे माजी पंतप्रधान डेव्हिड कॅमेरून यांचे ब्रिटन सरकारमध्ये पुनरागमन झाले आहे. कॅमेरून यांना सुनक यांच्या सरकारमध्ये नवे परराष्ट्रमंत्री बनविण्यात आले आहे. कॅमेरून जेम्स क्‍लेव्हरली यांची जागा घेतील. ते आतापर्यंत परराष्ट्रमंत्री होते. सुएला ब्रेव्हरमनच्या जागी जेम्स चतुराई यांना नवी जबाबदारी देण्यात आली आहे. कॅमेरून 2010 ते 2016 दरम्यान ब्रिटनचे पंतप्रधान होते. सरकारमध्ये येताच कॅमेरून यांनी सुनक यांचे कौतुक केले. काही वैयक्‍तिक निर्णयांवर माझे मत वेगळे असू शकते; पण ऋषी सुनक हे कणखर आणि सक्षम पंतप्रधान आहेत, हे स्पष्ट आहे.
असे सांगून कॅमेरून म्हणाले, की आपण हे पद अत्यंत आनंदाने स्वीकारले आहे. ब्रिटन सध्या अनेक आंतरराष्ट्रीय आव्हानांना तोंड देत आहे. यात युक्रेनमध्ये सुरू असलेले युद्ध आणि मध्यपूर्वेतील संकटाचाही समावेश आहे. या जागतिक आव्हानांमध्ये आपल्या देशाला आपल्या मित्र राष्ट्रांच्या पाठीशी उभे राहण्याची सुवर्णसंधी आहे. आमचा आवाज मजबूत करण्याची आणि परस्पर सहकार्य सुधारण्याची संधीदेखील आहे. मला आशा आहे, की हुजूर पक्षाचा नेता म्हणून 11 वर्षांचा अनुभव आणि पंतप्रधान म्हणून सहा वर्षांचा अनुभव आहे. सध्याच्या पंतप्रधानांना या आव्हानांवर मात करण्यास मदत करू, अशी ग्वाही त्यांनी दिली. राजे चार्ल्स यांनी कॅमेरून यांना ब्रिटनच्या वरिष्ठ सभागृहात स्थान देण्यास मान्यता दिल्याचे सुनक यांच्या कार्यालयाने म्हटले आहे.
कॅमेरून हे ब्रिटिश संसदेचे निवडून आलेले सदस्य नाहीत. कॅमेरून यांचे ब्रिटनच्या राजकारणात पुनरागमन अत्यंत धक्‍कादायक मानले जात आहे. गेली सात वर्षे ते त्यांचे चरित्र लिहिण्यात आणि व्यवसाय चालविण्यात व्यग्र होते. कॅमेरून यांनी 2020 मध्ये कंपनीची लॉबिंग करण्यासाठी वरिष्ठ मंत्र्यांशी वारंवार संपर्क साधला. यानंतर आर्थिक संकटात माजी नेते आपल्या पदाचा वापर करून सरकारी धोरणांवर प्रभाव टाकू शकतील, असे प्रश्‍न उपस्थित होऊ लागले आहेत. सुनक यांनी जेम्स क्‍लेव्हरली यांच्या जागी कॅमेरून यांची नियुक्‍ती केली आहे. सुनक यांनी कॅमेरून यांना ‘सरप्राइज रिप्लेसमेंट’ म्हणून घोषित केले. 57 वर्षीय कॅमेरून यांनी 2016 मध्ये ब्रेक्‍झिटचे सार्वमत हरल्यानंतर पंतप्रधानपद सोडले. त्याच वर्षी ते खासदार पदावरूनही पायउतार झाले.
कॅमेरून यांनी 2021 मध्ये फायनान्स ग्रुप “ग्रीनसिल कॅपिटल’साठी ब्रिटन सरकारकडे लॉबिंग केल्यानंतर घोटाळ्यात अडकले होते. तथापि, हा भाग त्यांच्या प्रतिष्ठेला वाईट रीतीने कलंकित करणारा दिसत होता. डाउनिंग स्ट्रीटने जाहीर केले आहे, की कॅमेरून यांना ब्रिटिश संसदेचे वरिष्ठ सभागृह असलेल्या “हाउस ऑफ लॉर्डस’मध्ये ‘लाइफ पीअर’ बनवले जाईल. म्हणजे ते सरकारमध्ये मंत्री राहू शकतात. कॅमेरून म्हणाले, की ब्रिटन सध्या आंतरराष्ट्रीय आव्हानांना तोंड देत असल्याने त्यांनी ही भूमिका आनंदाने स्वीकारली. बडतर्फीनंतर ब्रेव्हरमन म्हणाल्या, गृहसचिव (गृहमंत्री) म्हणून काम करणे हा माझ्या आयुष्यातील सर्वात मोठा विशेषाधिकार आहे. मला येणाऱ्या काळात अजून बरेच काही सांगायचे आहे.
हे बदल गेल्या वर्षी ऑक्‍टोबरमध्ये सुनक यांनी पंतप्रधानपद स्वीकारल्यानंतर त्यांच्या सर्वोच्च मंत्र्यांमध्ये केलेल्या पहिल्या मोठ्या फेरबदलाचा भाग आहेत. 14 वर्षांपासून हुजूर पक्षाचे खासदार असलेल्या सुनक यांनी सांगितले, की बदलांमुळे उज्ज्वल भविष्यासाठी दीर्घकालीन निर्णय घेण्यासाठी सरकारमधील त्यांची टीम मजबूत होईल. पक्ष लोकप्रियतेसाठी संघर्ष करीत असताना त्यांच्याकडून निष्ठावंत आणि तरुण उदयोन्मुख खासदारांना बक्षीस देण्याची अपेक्षा आहे. कॅमेरूनच्या अनपेक्षित पुनरागमनामुळे ब्रिटिश राजकारणावर दररोज भाष्य करणाऱ्यांनाही आश्‍चर्य वाटले आणि पुढील सार्वत्रिक निवडणुका डोळ्यासमोर ठेवून ही एक चाल असल्याचे मानले जात आहे. ब्रेव्हरमन यांच्या जागी 54 वर्षीय परराष्ट्र मंत्री जेम्स क्‍लेव्हरली यांना गृहमंत्री बनविण्यात आले आहे.
पाच दिवसांच्या ब्रिटन दौऱ्यावर असलेल्या भारताचे परराष्ट्र मंत्री एस जयशंकर यांच्याशी ज्या दिवशी चर्चा करायची होती, त्याच दिवशी त्यांना परराष्ट्रमंत्री पदावरून पायउतार व्हावे लागले. कॅमेरून आता नवे परराष्ट्रमंत्री म्हणून क्‍लेव्हरली यांची जागा घेतील. नियुक्‍ती करण्यात आल्याने संबंधित द्विपक्षीय बैठकी कोणत्या प्रकारची होतील हे पाहणे बाकी आहे. ब्रेव्हरमनच्या हकालपट्टीनंतर सुनक यांच्या मंत्रिमंडळात फेरबदल करण्यात आल्याने अनेकांना आश्‍चर्याचा धक्‍का बसला आहे. “द टाइम्स’ या वृत्तपत्रात प्रसिद्ध झालेल्या लेखात ब्रेव्हरमन यांनी मेट्रोपॉलिटन पोलिसांवर पॅलेस्टिनींची बाजू घेतल्याचा आरोप केला होता. त्यामुळे त्यांच्यावर भरपूर टीका झाली होती. मूळच्या गोव्याच्या असलेल्या ब्रेव्हरमन अनेकदा वादग्रस्त ठरल्या आहेत. भारतीय वंशाचे पहिले ब्रिटिश पंतप्रधान सुनक यांना ब्रेव्हरमनच्या टिप्पणीबद्दल त्यांच्या हुजूर पक्षाच्या अनेक सदस्यांचा दबाव होता आणि त्यांना विरोधकांच्या हल्ल्यांनाही सामोरे जावे लागत होते.
ब्रेव्हरमन यांना आता उपरती झाली आहे. आमचे धाडसी पोलीस अधिकारी काल लंडनमधील निदर्शकांच्या हिंसाचार आणि आक्रमकांना सामोरे जाण्यासाठी त्यांच्या व्यावसायिक निष्ठेसाठी ओळखले जाण्यास पात्र आहेत, असे ब्रेव्हरमन यांनी आता म्हटले आहे. कर्तव्य बजावताना अनेक अधिकारी जखमी झाल्याबद्दल संताप व्यक्त होत आहे. मात्र, पोलिसांच्या समर्थनार्थ त्यांनी केलेले वक्‍तव्य म्हणजे त्यांचे पद वाचविण्याचा त्यांचा प्रयत्न होता. वादग्रस्त लेखानंतर सुएला यांनी अचानक रजा घेतली. ऋषी सुनक यांनी भारतीय वंशाच्या गृहमंत्री सुएला ब्रेव्हरमन यांची हकालपट्टी केली. पंतप्रधानांच्या परवानगीशिवाय वृत्तपत्रात मेट्रोपॉलिटन पोलिसांना लक्ष्य करणारा एक वादग्रस्त लेख प्रसिद्ध झाल्यानंतर सुनक यांनी हे पाऊल उचलले आहे.
एका वर्षात काही दिवसांच्या कालावधीत दोनदा कॅबिनेट मंत्रिपदावरून काढून टाकण्यात आल्याने भारतीय वंशाच्या वादग्रस्त मंत्री बनल्या आहेत. त्यांचा भूतकाळातील वादांशी संबंध लक्षात घेता, त्यांचे सरकारमधून जाणे अनपेक्षित नव्हते. बेकायदेशीर स्थलांतरितांचे वर्णन करण्यासाठी ‘चक्रीवादळ’ सारखे शब्द वापरल्याबद्दल ब्रेव्हरमन यांना त्यांच्या कार्यकाळात टीकेचा सामना करावा लागला. या संदर्भातील धोरण कायदेशीर अडचणीत अडकलेले असतानाही स्थलांतरितांना रवांडात पाठविण्याचे नियोजन त्या करीत होत्या. अलीकडेच त्यांनी सुनक यांच्याकडे दुर्लक्ष करून महानगर पोलिसांशी भिडण्याची नवी आघाडी उघडली.
मेट्रोपॉलिटन पोलिसांना लक्ष्य करणारा एक वादग्रस्त लेखदेखील ब्रेव्हरमनच्या बडतर्फीसाठी जबाबदार असल्याचे मानले जात आहे. यापूर्वीचे पंतप्रधान लिझ ट्रस यांनी त्यांच्या कार्यकाळाच्या शेवटच्या दिवसांमध्ये कॅबिनेटच्या मार्गदर्शक तत्त्वांचे उल्लंघन केल्याबद्दल ब्रेव्हरमनशी संबंध तोडण्याचा प्रयत्न केला. पुढील वर्षी संभाव्य सार्वत्रिक निवडणुकांपूर्वी त्या पंतप्रधानांना अडचणीत आणत होत्या. टोरी पक्षाच्या अतिउजव्या पक्षातील त्यांचा पाठिंबा वाढेल आणि निवडणूक हरल्यास सुनक यांची त्या जागा घेतील, असे सांगितले जात होते. त्यांच्या नाट्यमय बरखास्तीने पुन्हा एकदा ब्रिटनच्या सत्ताधारी पक्षातील गटबाजी चव्हाट्यावर आली आहे. ब्रेव्हरमन या दक्षिण-पूर्व इंग्लंडमधील हुजूर पक्षाच्या संसद सदस्य आहेत.
गोव्यात जन्मलेल्या ब्रेव्हरमन यांनी यापूर्वी बोरिस जॉन्सन यांच्या नेतृत्वाखालील सरकारमध्ये ऍटर्नी जनरल म्हणून काम केले आहे. जॉन्सन यांच्या जागी पंतप्रधानपदाच्या शर्यतीतही त्या होत्या. हुजूर पक्षातील प्रो-ब्रेक्‍झिट गटाच्या त्या एक प्रमुख सदस्य आहेत, ज्यांना युरोपपासून पूर्णपणे वेगळं व्हायचे आहे. ब्रेव्हरमॅन यांनी त्यांच्या वैयक्‍तिक आणि कौटुंबिक जीवनाचा वारंवार उल्लेख केला आहे. हिंदू तमिळ आई, गोव्यात जन्मलेल्या क्रिस्टी फर्नांडिझची लंडनमध्ये जन्मलेली सुकन्या अशी त्यांची ओळख आहे. त्यांचे पालक अनुक्रमे मॉरिशस आणि केनियामधून 1960 मध्ये ब्रिटनमध्ये स्थलांतरित झाले. केंब्रिज विद्यापीठातून कायद्याची पदवी घेतलेल्या ब्रेव्हरमन यांनी 2018 मध्ये राएल ब्रेव्हरमन यांच्याशी लग्न केले. गेल्या वर्षी दुसऱ्या मुलाला जन्म देताना त्यांना कॅबिनेट मंत्री राहण्याची परवानगी देण्यासाठी कायदा बदलला. तेव्हा त्या गरोदरपणाच्या रजेदरम्यान चर्चेत आल्या होत्या. कायम वादग्रस्त असलेल्या नेत्या असलेल्या ब्रेव्हरमन यांच्यावर आता कारवाई करण्याचे धाडस भारतीय वंशाच्याच सुनक यांनी दाखविले आहे.
– आरिफ शेख
