फुलपाखरानं त्याच्या डोक्याभोवती एक-दोन घिरट्या घातल्या नि ते अलगद त्याच्या खांद्यावर येऊन बसलं. कुणास ठाऊक त्या गझलेतले शब्द, त्यातले स्वर, नि त्यातल्या भावना त्या फुलपाखराच्या मनाने टिपल्या असतील… फुलातल्या मधुकणांसारख्या…
एकदा तर कमालच झाली. तो बसची वाट बघत स्टॉपवर उभा होता. त्याच्या आसपास चार-पाच इतर माणसंही होती. त्यात एक तरुण मुलगी आणि एक मध्यमवयीन बाई. संध्याकाळची वेळ असली तरी दोघी चांगलं आवरून होत्या. तरुणी दिसायला गोड होती. यानं मिनिटभर तरुणीकडं बघितलं. नजर हटवली नि पुन्हा ओठातल्या ओठात गझल गुणगुणत राहिला. गझल गुणगुणता गुणगुणता पुन्हा एक-दोनदा तरुणीकडं त्याची नजर गेली. पण नंतर तो त्या गझलेत जो डुंबत राहिला तो त्याला कशाचंच भान राहिलं नाही.
ती तरुणीही दिसायला छान आहे, पण म्हणून इतका भाव खायचा होय, असं मनातल्या मनात म्हणत त्याचा दुस्वास करत राहिली. काही मिनिटं अशीच गेली नि आकाशातून एक नाजूक, रंगीबेरंगी फुलपाखरू भिरभिरत खाली आलं. त्यानं त्याच्या डोक्याभोवती एक-दोन घिरट्या घातल्या नि ते अलगद त्याच्या खांद्यावर येऊन बसलं. कुणास ठावूक त्या गझलेतले शब्द, त्यातले स्वर, नि त्यातल्या भावना त्या फुलपाखराच्या मनाने टिपल्या असतील… फुलातल्या मधुकणांसारख्या…
त्याची गाणी गुणगुणण्याची खोड जुनीच होती. तो एकटा असला की गुणगुणायचा आणि अगदीच एकटा असला की, म्हणजे आसपास कुणीच नसलं की गायचाही. गडा गोडच होता त्याचा पण मुरक्या, हरकती वगैरे गळ्यात उतरल्या नव्हत्या. कारण तो प्रशिक्षित किंवा पट्टीचा गायक नव्हताच मुळी. पण हो, बाथरूम सिंगर म्हणून टवाळी करावी इतका गयागुजराही नव्हता. तर एकदा असाच एका प्रसिद्ध मंदिरात तो त्याच्या कुटुंबासोबत गेला होता. गाभाऱ्याबाहेरून देवाचं दर्शन घेतलं, प्रसाद घेतला नी परत बाहेरच्या आवारात येऊन बसले. हा व्हरांड्यात कट्ट्यावर बसला होता. तिथं समोरच कबुतरांचा थवा होता. भक्त-भाविक तिथं प्रसादातले फुटाणे, लाह्या टाकत होते नि कबुतरं एकेक दाणा टिपून भुर्रकन उडून जात होती. कुणी जरा एक पाऊल पुढं टाकलं की थवाच्या थवा भुर्रकन उडून जात होता. त्यांना जीवाची भीती वाटत असावी नि वाटणंही नैसर्गिकच होतं. माणसावर विश्वास ठेवण्याइतकी विश्वासार्हता अजून दोन्ही बाजूंनी विकसित झालेली नव्हती.
तर अशात यानं खिशातून प्रसाद म्हणून दिलेल्या फुटाणे-लाह्यांच्या पुड्या काढल्या. त्यातले चार-पाच दाणे उजव्या हाताच्या ओंजळीत धरले नि हात पुढं घेऊन बसला. आश्चर्य म्हणजे एक कबुतर त्याच्या हातावर येऊन बसलं थेट. अलगद हाताच्या बोटावर बसून ते ओंजळीतले दाणे टिपू लागलं. आत्ता काही क्षणांपूर्वी कदाचित जीवाच्या भीतीनं भुर्रकन उडून जाणाऱ्या कबुतरांचा स्वभाव इतक्या पटकन कसा काय बदलला असेल बरं? त्यानं दोन्ही हातांच्या ओंजळीत दाणे ठेवले नि दोन्ही हात पुढं करून बसला. दोन्ही हातांवर दोन कबुतरं येऊन बसली. ती दाणा टिपायच्या आधी मान तिरकी करून त्याच्याकडं बघायची. टचकन दाणा चोचीत टिपायची नि पुन्हा मान वाकडी करून मानेला झटका देत इकडं तिकडं बघत राहायची. मग परत दाणा टिपायची. या माणसाच्या अंतरात दगाफटक्याची इच्छा नाही, असं कबुतरांना वाटलं असेल का? की त्याच्या अंतरीच्या मायेच्या निर्झराचे तुषार अंगावर शिंपडल्याचा अनुभव तर त्या कबुतरांना आला नसेल ना?
हॉटेलच्या टेबलवर ऑर्डरची वाट बघत तो बसला होता. असं वाट बघत बसलं की डावा पाय हलवायची त्याची सवय. पाय हलवता हलवता काहीतरी मऊशार पायाच्या अंगठ्याला स्पर्शून गेलं. त्यानं बघितलं तर खाली एक काळ्या-पांढऱ्या रंगाचं मांजर. ते मांजर बराच वेळ त्याच्या पायात घुटमळत राहिलं. बारीक आवाजात “म्याव’ करत केस पिंजारून ते त्याच्या पायाला अंग घासून जायचं. हॉटेलात विशेषकरून नॉनव्हेजची चटक लागलेली मांजरं असं करतात, याचा अनुभव त्याला होता. म्हणून त्यानं चिकनचे एक-दोन तुकडे टाकले. ते फस्त करून हे मांजर त्याच्या मांडीलगत येऊन बसलं.
लग्नाच्या पंगतीत मांडीला मांडी लावून पाहुणे बसतात तस्सं. हळूहळू ते त्याच्या मांडीला गाल घासू लागलं नि मग त्यानं हळूच एक पाय त्याच्या मांडीवर ठेवला. त्यालाही नाही राहावलं. त्यानं मांजर उचलून मांडीवर घेतलं. त्याचं कपाळ, गळा तो बोटांनी गोंजारू लागला. खाणं-पिणं संपलं, बिल आलं, तसं त्यानं मांजराला हातांनी उचलून बाजूला केलं. बिल पेड केलं नि तो हॉटेलच्या दाराशी गेला तो ते मांजर दुडकत-दुडकत त्याच्या पाठोपाठ बारीक आवाजात “म्यॉंव’ करत आलं. जणू ते त्याला सांगत होतं थांब, जाऊ नकोस. तो ही जरा भावूक झाला. खाली बसून त्यानं पुन्हा एकदा मांजराच्या पाठीवरनं, गळ्या-कपाळावरनं हाताची बोटं फिरवली नि हळूच हॉटेलच्या बाहेर पडला. त्याच्या बोटातली भावूक स्पंदनं त्या मांजराच्या मनात उमटली असतील का?
…बेडरूममधला दिवा मालवला. ऐसपैस पलंगावर तो आणि ती.
लग्नाला पंधरा वर्षे झाली होती पण अजूनही त्यांच्यातल्या प्रेमाचे रंग तितकेच ताजे होते. प्रत्येक वेळी रंगांच्या नव्या छटांचा अनुभवाने ती दोघं तृप्त होत होती. तिच्या अंगागांची खोली त्याच्या सरावाची. कोणत्या अंगात कधी, किती खोल उतरायचं याचंही गणित त्याला पक्क माहीत होतं. कारण, या गणिताचे त्याचे आकडे आपेक्ष होते. त्यामुळंच त्यात वैविध्य होतं, अनिश्चितता होती, नावीन्य होतं. तेच त्यांच्यातल्या प्रफुल्लित संबंधांचं गमक. त्यानं नेहमीच्या शैलीनं तिच्या अंगांगाला चेतवलं. ती नखशिखांत पाझरू लागली. अंगाला अंग भिडल्याच्या पलीकडलं काही अद्भुत तिला जाणवू लागलं. तिचं अस्तित्त्व स्रवत राहिलं… त्याच्या भावना, स्पर्श आणि त्याच्या स्पंदनांचे अनाहत नाद तिच्या ऊरात उरून राहिले… सगुणाच्या अनादी निर्गुण स्वरूपासारखे.
रस्त्यानं चालताना एखादं गोंडस बाळ दिसतं नि त्याचे गालगुच्चे घेतल्याशिवाय आपल्याला राहवत नाही. आपण हलक्या हातांनी त्याच्या कापसासारख्या गालाचे गालगुच्चे घेतो नि तेही निरागसपणे आपल्याकडं बघून हसतं. त्यावेळी त्याच्या डोळ्यांतून त्याच्या अंतरातले गंधकोषच पाझरत असतात. अनेकदा अस्संही होतं. आपल्यासमोरून अगदीच अनोळखी व्यक्ती येते पण आपल्याला त्याच्याकडं बघून स्माईल द्यावंसं वाटतं, तसंच त्या व्यक्तीलाही वाटतं. दोघांच्या स्मितहास्यातून जे आकाराला येतं ते निर्गुणाचं सगुण रूप. त्याला नाव काहीही असो. प्रेम, आपुलकी, सद्भावना, हमदर्दी, नाहीतर आणखी काही.
निसर्गात जे काही असतं ते सगळं आपल्यात नि आपल्यात जे असतं ते सगळं सगळं आपल्यात असतंच. त्यासाठी गरज असते ती अंतरात खोल उतरून बघण्याची, अनुभवण्याची. आपल्याच आत खोल उतरून काही क्षण… अगदी काही क्षण जरी स्थिर होता आलं तरी अनुभव येतो तो सगुणाच्या आतल्या निर्गुणाचा, स्पंदनांच्या आतल्या शून्याचा नि विश्वाच्या पसाऱ्यातल्या सर्वांत सूक्ष्मभावाचा. ही अनाहत अनुभूती म्हणजेच अंतरातल्या गंधकोषाचा परिमळ…
– डॉ. भालचंद्र सुपेकर