माणसाचा इतिहास समजून घेण्यासाठी पुरातत्व शास्त्रातले संशोधक अनेक पुराव्यांचा आधार घेतात. त्यातला एक आहे गुहांमधील भित्तिचित्रं. बऱ्याचवेळा अशा चित्रांमध्ये शिकारीचं दृश्य असतं.
प्राणी, हत्यारं, सोबतचे शिकारी यांना स्थान असतं. कधी चंद्र, तारे, झाडं असतात. अशा छोट्या मोठ्या घटना आदिमानवाने नोंदून ठेवल्या म्हणून त्याकाळचं जीवन कसं असेल याचा आज अंदाज बांधता येतो. वापरलेले रंग, रेखाटण्याची पद्धत यावरून अभ्यासक महत्त्वाचे निष्कर्ष काढू शकतात.
काही भित्तिचित्रांमध्ये हाताचे ठसे असतात. त्यात अर्थ शोधण्याचे प्रयत्न झालेले आहेत. विशेषकरून फ्रान्समधल्या गारगॅस गुहेत भिंतीवर हातांचे भरपूर ठसे आहेत. त्यात मोठ्यांच्या सोबतीने लहान मुलांच्या हाताचे ठसेदेखील दिसतात. ही भित्तिचित्रं तीस ते पस्तीस हजार वर्षांपूर्वीची असण्याचा अंदाज आहे. त्यातल्या बऱ्याच ठशांमध्ये एखादं बोट अर्धच आहे तर कधी पंजाला पाचच्या जागी तीन किंवा चार बोटं आहेत.
असं का असावं यावर संशोधन झालेलं आहे. संशोधकांच्या मते, लहानमोठ्या अपघातात तिथल्या रहिवाशांनी बोटं गमावलेली असतील आणि सर्वांचीच अशी परिस्थिती असेल तर त्यांना त्यात काही विशेष वाटत नसेल. त्यामुळे आपला पंजा विचित्र, वेगळा दिसतो असं न मानता त्यांनी सहजपणे पंजाचा ठसा उमटवला असेल. किंवा गंमत म्हणून भिंतीवर हात उमटवताना मुद्दाम बोटं मुडपून घेतली असतील.
अलीकडे मात्र एका फ्रेंच संशोधन टीमने वेगळा निष्कर्ष काढला आहे.
त्यांच्या मते, हे हाताचे ठसे ही अश्मयुगातल्या आदिमानवाची खुणांची भाषा आहे. या संशोधकांनी नोंद केली आहे की, एकूण 92 ठशांपैकी सगळे ठसे हे हाताने हवेत खुणा केल्यावर दिसतात तसे आहेत. त्यांनी ठशाचं वर्गीकरण करून पाहिलं तर त्यात त्यांना नऊ वेगवेगळ्या प्रकारचे ठसे आढळले. यावरचा शोधनिबंध रॉयल सोसायटीच्या मार्च अंकात प्रसिद्ध झाला आहे.
आदिमानव संवाद साधण्यासाठी हातांनी खुणा करत होता आणि या खुणा भित्तिचित्रात नोंदून ठेवत होता हा निष्कर्ष अतिशय अनोखा आहे. आपली भाषा कशी विकसित होत गेली याचं कुतूहल सर्वांना असतं. सुरुवातीला आदिमानव हातवारे करून आपले विचार इतरांपर्यंत पोहोचवत होता. कधी तोंडातून वेगवेगळे आवाज काढून भावना व्यक्त करत होता.
तर कधी शिट्टी वाजवून, आग पेटवून धोक्याचे इशारे देत होता. रोजच्या जगण्यासाठी आणि या जगण्यातल्या चढउतारांसाठी ही तुटपुंजी माध्यमं पुरेशी असायची. पण मग आपल्याकडे असलेली माहिती पुढच्या अनेक पिढ्यांपर्यंत कशी जाईल, हा प्रश्न त्याला पडला असावा आणि त्यातून लिखित चिन्हांचा जन्म झाला असावा असा कयास आहे.
आता गारगॅस गुहेतल्या हातांच्या ठशांवरून आदिमानवाच्या संवादावर नवा प्रकाश पडलेला आहे. इतर ठिकाणच्या चित्रांचा असाच अभ्यास झाला तर भाषेच्या इतिहासात महत्त्वाची भर पडेल.