एखादा मानसिक आजार संसर्गजन्य असू शकतो का? या प्रश्नाचं उत्तर बहुतांश लोक नकारार्थी देतील. परंतु सोशल मीडियाचा अतिरेकी वापर करण्याच्या सध्याच्या काळात मानसिक आजारच अधिक संसर्गजन्य आहेत; एवढंच नव्हे तर शारीरिक आजारांपेक्षा ते अधिक गंभीरसुद्धा आहेत. कारण असं, की हा संसर्ग न दिसता आणि आजाराची लक्षणं न दिसता वाढत जातो. शिवाय आपलं मन आजारी आहे, हे मान्य करण्यास नकार देण्याची आपली सहजप्रवृत्ती असतेच.
“बॉडी डिस्मॉर्फिक डिसऑर्डर’ (बीडीडी) या भयानक आजाराविषयी नुकतंच वाचलं. नावावरून तरी हा आजार शारीरिक असावा, असंच वाटतं. परंतु हा शरीराशी संबंधित मानसिक विकार आहे आणि सध्या तो वेगानं फोफावतोय. सध्या त्याचा जोर पाश्चात्य देशांमध्ये असला तरी पश्चिमेकडचेच वारे आपल्याला बदलून टाकतात, हा इतिहास असल्यामुळे आपल्याही देशात या विकाराने मुळं रोवली असण्याची शक्यता आहे.
आपल्या शरीराच्या आकाराबद्दल, वजनाबद्दल, फिटनेसबद्दल जागरूक असणं ही चांगलीच गोष्ट आहे; परंतु आता शरीराविषयी आपलं मन तुलनात्मक विचार करू लागलंय आणि हेच घातक ठरतंय. इंग्लंडमध्ये झालेल्या सर्वेक्षणानुसार, मुलींपेक्षाही मुलं आपल्या देहयष्टीबाबत अधिक जागरूक… नव्हे, चिंताग्रस्त आहेत. सुडौल देहयष्टीसाठी जिममध्ये जाणाऱ्यांना अतिरिक्त व्यायामामुळे स्नायूंचे आजार जडत आहेत. शरीरयष्टीबाबत चिंताग्रस्त असलेल्या महिलांपेक्षा (49 टक्के) पुरुषांचं प्रमाण (54 टक्के) अधिक आहे हे विशेष!
पुरुष मुळातच आपल्या मनातली खंत कमी व्यक्त करतात. परंतु उंची, पिळदार शरीरयष्टी, अचूक वजन आणि स्नायूंचा आकार याबाबत त्यांच्या मनात न्यूनगंड निर्माण होतो आणि तो वाढत जातो. व्यक्तिमत्त्वाचे बाह्य आणि अंतर्गत असे दोन भाग असतात आणि ज्यांचे बाह्य व्यक्तिमत्त्व आकर्षक नाही, ते अंतर्गत व्यक्तिमत्त्व विकसित करून जगाचे लक्ष वेधून घेऊ शकतात, हे अनेक व्यक्तींनी सिद्ध केलंय. परंतु बाह्य व्यक्तिमत्त्वाला सध्या आलेलं अवास्तव महत्त्व व्यक्तीच्या अंतर्गत व्यक्तिमत्त्वालाही खिळखिळं करून टाकतंय. कुणाचं नाक मोठं असतं तर कुणाचं नसतं. कुणाचे ओठ जाड असतात तर कुणाचे पातळ असतात. प्रत्येक व्यक्ती वेगळी आहे. परंतु सौंदर्याची ठाशीव संकल्पना विविध माध्यमं, जाहिराती आणि व्यावसायिकांकडून लादली जात असल्यामुळे समाजात न्यूनगंड वाढत चाललेत.
बीडीडी आजारासाठी प्लॅस्टिक सर्जरी आणि सोशल मीडिया सर्वाधिक जबाबदार मानला जातोय. गोरेपणा हेही सौंदर्याचं मोजमाप ठरलं होतं. परंतु “ब्लॅक लाइफ मॅटर्स’ चळवळीनंतर सौंदर्य प्रसाधनं बनवणाऱ्या कंपन्यांनी “गोरेपणा’ हा शब्द उत्पादनांच्या नावांमधून वगळायला सुरुवात केली. आता शारीरिक ठेवण हे सौंदर्याचं मोजमाप ठरतंय आणि म्हणूनच बीडीडी हा भीषण “संसर्गजन्य मानसिक आजार’ ठरतोय.
खरं तर असे बरेच संसर्गजन्य मानसिक आजार आपल्याकडे पसरतायत… परंतु आपण त्यांच्याकडे गांभीर्यानं पाहणं जाणीवपूर्वक टाळतोय. विशिष्ट मानसिकता निर्माण करण्याचे “प्रयोग’ अनेकदा केले जातात. त्यातूनच कधी-कधी गणपती दूध पिऊ लागतो तर कधी मारुतीच्या डोळ्यात पाणी येतं. फिरत्या विक्रेत्यांपासून साधूंपर्यंत अनेकजण आपल्याला “मुलं पळवणारे’ वाटू लागतात. त्याचप्रकारे आता चांगलं बाह्य व्यक्तिमत्त्व म्हणजेच आत्मविश्वासाचा महासागर ही बाब आपल्या मेंदूवर जाणीवपूर्वक ठसवली जात असताना सावध राहायला हवं.