गाडीत बऱ्यापैकी गर्दी होती. जो तो जागा मिळवण्यासाठी धडपडत होता. मी मात्र त्या बस बाहेर हातात छोटी बॅग घेऊन गर्दीतली रेटारेटी, धक्काबुक्की, शिवीगाळ पाहात, ऐकत उभा होतो. कारण माझ्याकडे आरक्षण असल्याने मला कुणाला रेटून ढकलून जागा मिळविण्याचा प्रश्नच नव्हता. मात्र वेडं मन पुढली मजा अनुभवायला उत्सुक होतं.
गाडी भरली. वाहक चालक लोकांना गडबड करीत होते. नंतर मी गाडीत उभ्या राहिलेल्यांना ढकलत, ओलांडत पुढे माझ्या जागेच्या क्रमांकापर्यंत पोहोचलो. तिथे एक वयस्क आणि त्याच्या शेजारी एक तरुणी आपल्या लहानगीला घेऊन बसली होती. कंडक्टरने माझा क्रमांक पाहून माझ्या जागेवर बसलेल्या वयस्कर व्यक्तीला, “आजोबा, उठा ही आरक्षित जागा आहे’, असे म्हणून उठविले. मला वाटले हा आता केविलवाणा होईल किंवा भांडत तरी राहील. पण त्यापैकी काहीच घडले नाही. तो कंडक्टरला “क्षमस्व’ म्हणाला.
मला दिलगिरी व्यक्त करून मधल्या रांगेत उभा राहण्यासाठी जागेवरून उठण्याची तयारी करू लागला. मला त्या सौजन्य मूर्तीचे कौतुक वाटले. माझे मन नाराज झाले कारण तिथे लाचारी, उर्मटपणा, माझ्यावरचा राग काहीच प्रगटला नाही. मन म्हणाले, हाय रे दैवा मुकलो मी त्या दृश्यसुख आनंदाला. ते आजोबा जागेवरून उठणार तेवढ्यात ती तरुणी त्या म्हाताऱ्याला म्हणाली, “”बाबा, तुम्ही माझ्या जागेवर बसा. ह्या चिमीला घेऊन”. “”नको नको गं सूनबाई” म्हणणाऱ्या तिच्या सासऱ्याला तिचा हट्ट मोडता येईना. ते बाजूच्या सिटवर सरकून बसले आणि त्यांनी नात चिमीला घेतले. मी माझ्या सिटवर बसलो.
आता चिमीचे प्रश्नोपनिषद सुरू झाले. “कोकिळा ओरडते कशी? फणसाचे गरे गोड असतात मग बाहेर त्याला काटे का असतात? दिवसा चंद्र कुठे असतो?’ प्रत्येक प्रश्नाला तिचे आजोबा न चिडता न कंटाळता उत्तर देत होते. त्या प्रश्नावलीतच ती त्यांच्या मांडीवर छान झोपली. “”बाबा, तुमचे पाय दुखतील द्या तिला इकडे”, असे म्हणून चिमीला कडेवर घेतले. ती पोर आजोबा आजोबा म्हणून केकाटली.
माझ्या लक्षात आले की, आजोबांचा एक पाय कृत्रिम होता. मघाचा माझा तामस आनंद आठवला. मी मनोमन खंत व्यक्त केली. ठिकाण आले. आम्ही खाली उतरलो. तिथे माझ्यासाठी गाडी उभी होती.
संयोजकांनी मला गाडीत बसवले. सहज मागे पाहिले. ते आजोबा, पोरीला कडेवर घेऊन चालणारी सून पाहिली. मी गाडी थांबवायला लावली. मी त्यांना गाडीत घेतले. आत बसलेल्या संयोजकाला आश्चर्य वाटले. मी संयोजकांना म्हणालो, “आप्पा, तुम्ही आजची सत्कारमूर्ती आहात. ह्या पाहुण्यांच्या हस्तेच तुमचा सत्कार व्हावा. आता मला क्षमा करा’. संयोजकांनी मान डोलावली. माझ्या बोलण्यावर असो असो म्हणत म्हाताराही हसला. मन खंत आणि धन्यतेने म्हणाले, वेड्या जगात असतात अशा सौजन्यमूर्ती.
– महादेव साने