हिमांशू
“मांजराच्या गळ्यात घंटा बांधणं’ हा अनुभवावरून रूढ झालेला अत्यंत चपखल वाक्प्रचार होय. मांजराच्या आगमनाची सूचना मिळावी हे घंटेचं प्रयोजन; पण ती बांधणार कोण, हा यक्षप्रश्न! रशियाचे अध्यक्ष व्लादिमीर पुतीन यांच्या संदर्भाने जगात याच यक्षप्रश्नावर चर्चा सुरू आहे. युरोपीय महासंघात कोंडी करून पाहिली, यूनोत एकटं पाडून पाहिलं, आर्थिक निर्बंध लादून पाहिले, युक्रेनला शस्त्रास्त्रं आणि पैसे देऊन पाहिले. एवढंच कशाला, आंतरराष्ट्रीय ज्यूडो संघटनेच्या मानद अध्यक्षपदावरून पुतीन यांना खाली खेचलं, त्यांचा ब्लॅक बेल्ट काढून घेतला. प्रत्यक्ष लढाईत आपलं सैन्य उतरवण्याची रिस्क वगळता बाकी सगळं करून पाहिलं. तरीही रशियन फौजा एखाद्या मांजराप्रमाणे आपल्या भक्ष्याच्या दिशेने वेगानं आगेकूच करतच राहिल्या.
त्यामुळे आता थेट रशियन मांजरांवरच संक्रांत आलीये. तसं पाहायला गेलं तर मांजर हा पाळीव प्राणी; पण खऱ्या अर्थानं त्याला कुणीच “पाळू’शकत नाही. कारण मांजर हा मूलतःच स्वतंत्र वृत्तीचा, स्वतंत्र विचारांचा प्राणी! त्याला पाळणारे लोक त्याचे लाड करू शकतील; पण “सांगितलेली गोष्ट ऐकणारं’ मांजर अजून कुणाला भेटलेलं नसावं, याची खात्री आहे. त्या मानानं कुत्रा हा भलताच इमानदार, मालकाचं सगळं ऐकणारा वगैरे! अगदी वासावरून गुन्हेगाराचाही शोध तो घेतो. गाईगुरांचा संपूर्ण गोठा माणसासाठी अत्यंत उपयुक्त. गाई-म्हशी दुधासाठी तर बैल कामासाठी!
माणसानं पाळलेले सगळेच प्राणी माणसासाठी काही ना काही करतात. वन्यजीवांचा वापर सर्कशीत करण्यावर सध्या बंदी आहे म्हणून, नाहीतर पूर्वी वाघ-सिंहसुद्धा हंटरच्या एका फटकाऱ्यानिशी स्टुलावर जाऊन बसायचे, जाळातून उडी घ्यायचे… जंगलच्या राजाची ही कथा! या सगळ्या प्राण्यांच्या तुलनेत मांजराचा विचार केलात तर ते स्वतंत्र वृत्तीचं आहे, हे जरूर पटेल. त्याला गरज वाटेल तेव्हाच ते मालकाकडे येऊन लाड करून घेईल; पण मनात नसेल तर कितीही जवळ घ्या… ते उठून निघून जाईल. थोडक्यात, मांजराइतकं स्वातंत्र्य सध्या माणसालासुद्धा नाही! अशा या प्राण्यावर जागतिक निर्बंधांचा बडगा उगारणं म्हणजे वाऱ्याला पिशवीत कोंडू पाहणं. फेडरेशन ऑफ इंटरनॅशनल फेलाइन्स (फिफ) नावाची मार्जारकुळाशी संबंधित आंतरराष्ट्रीय संघटना आहे, हे रशिया-युक्रेन युद्धाच्या निमित्तानं समजलं. या संघटनेनं रशियन जातींच्या मांजरांवर जागतिक बंदी घातलीय.
1 मार्च ते 31 मे या कालावधीत रशियन जातीच्या मांजरांची नोंदणी करता येणार नाही आणि ती आयातही करता येणार नाहीत. रशियावर एवढे मोठे निर्बंध लादूनसुद्धा युद्धस्थितीत काही फरक पडला नाही, तिथं मांजरांवर निर्बंध लादून काय होणार, असा प्रश्न जरूर पडला; पण रशियन मांजराची किंमत ऐकून तोही सुटला! ही मांजरं भलताच भाव खाणारी! किमान पंचवीस हजार आणि कमाल एक लाख रुपये दरानं एक मांजर विकलं जातं म्हणे! आपलं काहीच न ऐकणाऱ्या प्राण्यासाठी लोक एवढे पैसे मोजतात, हे ऐकून अभिव्यक्तीस्वातंत्र्याचा सन्मान झाल्यासारखं वाटलं. पण ही किंमत मांजराची नसून, त्यानं केलेल्या तडजोडीची आहे असंही वाटलं. मांजर वास्तुप्रिय असतं. मालकानं घर बदललं म्हणून ते घर बदलत नाही. म्हणजे निर्बंध मांजरांच्या पथ्यावरच आहेत म्हणायचं!