लग्नाच्या मांडवात नवरदेव रुसून बसल्याच्या अनेक घटना आजही पाहायला मिळतात. शहरी भागात प्रमाण कमी असेल किंवा रुसण्याचे प्रकार आणि कारणं वेगळी असतील; पण रुसव्याचा ‘पारंपरिक कार्यक्रम’ ग्रामीण भागातल्या नवरदेवांनी अजूनही टिकवून ठेवलाय. हा रुसवा कधी खूप गंभीर स्वरूप धारण करतो, कधी इष्टापत्ती ठरतो तर कधी विनोदी ठरतो.
नवरदेवाला पायघड्या घातल्या की त्याने रुसून बसायचं आणि सासरेबुवांनी त्याची मागणी पूर्ण करायची, असा जणू ‘रिवाज’च काही ठिकाणी आहे. दोन वर्षांपूर्वी भंडारा तालुक्यात हुंड्यासाठी नवरदेव रुसला होता आणि मुलीकडच्या लोकांनी थेट पोलिसात तक्रार करून त्याला वठणीवर आणलं होतं. गेल्या वर्षी नाशिक जिल्ह्यातल्या एका गावात नवरदेव असाच रुसला. गावापर्यंतचा तीन किलोमीटरचा रस्ता अतिशय खडतर होता.
रुसवा काढायला सासरेबुवा गेले तेव्हा नवरदेव म्हणाला, ‘मला काही नको; फक्त रस्ता दुरुस्त करण्यासाठी पुढाकार घेण्याचं आश्वासन द्या.’ ही झाली लग्नघरातली उदाहरणं; पण लग्न मोडतानाही नवरा रुसून बसला तर काय करायचं? मुळात विवाहेच्छूला ‘नवरदेव’ म्हणतात, तर ‘घटस्फोटेच्छू’ला काय म्हणायचं, हेच मुळात आपल्याला माहीत नसतं; मग त्याचा रुसवा कसा काढणार? आपल्याकडे लग्न जमवणं सोपं नाही, तसंच लग्न मोडणंही सोपं नाही. कोर्टकचेर्यांनी जीव मेटाकुटीला येतो. मुख्यत्वे पोटगी हे घटस्फोट रखडण्याचं कारण ठरतं; पण पुण्याच्या खटल्यात भलतंच कारण समोर आलं.
बालपणी ऐकलेल्या गोष्टींमध्ये राजाचा किंवा राक्षसाचा जीव पोपटात असतो, असं आपण ऐकलेलं असतं. तसाच या जोडप्यातल्या पतीचा जीव पोपटात अडकला होता. पत्नीला लग्नापूर्वीच भेट दिलेला पोपट तिने परत दिला, तरच आपण घटस्फोट देऊ, असं पतीने सांगितलं. पत्नी मात्र पोपट द्यायला तयार नव्हती. दोघेही एकमेकांसोबत राहायला इच्छुक नव्हते. पत्नीने पोटगीचीही मागणी केलेली नव्हती. त्यामुळं घटस्फोट मिळणं तुलनेनं सोपं होतं. पण गाडं आडलं ते पोपटावर! पोपटही साधासुधा नाही. आफ्रिकंन ‘ग्रे पॅरट’!
आपल्याकडचे काही पोपट बोलतात, काही बोलत नाहीत. आफ्रिकंन ग्रे पोपट मात्र जगात सगळ्यात हुशार पक्षी मानला जातो. एक हजारपर्यंत शब्द तो शिकू शकतो. संदर्भासह वाक्यंच्या वाक्यं बोलतो, असं सांगितलं जातं. त्याला घरात एकटं ठेवायचं नसतं म्हणे! घरातल्या व्यक्तींनी त्याला तासन्तास सोबत करावी लागते. बराच वेळ एकटं ठेवलं तर हा पोपट रागानं जोरजोरात किंचाळतो आणि स्वतःचीच पिसं उपटून काढू लागतो. शून्यासारख्या गणिती संकल्पनाही त्याला समजतात, असं सांगतात. एकंदरीत हा हुशार पक्षी आहे आणि त्यावरून चक्क घटस्फोट रखडण्याची वेळ आली.
घटस्फोटसाठी अर्ज दाखल केल्यानंतर संबंधित जोडप्याचं एकदा समुपदेशन करण्यात आलं होतं. दोघांनीही घटस्ङ्गोटाचा निर्णय पक्का केला होता. पण आता या पोपटासाठी पुन्हा एकदा समुपदेशन करण्याची वेळ आली. अखेर पत्नीने पोपट परत करण्याचं मान्य केलं आणि एकदाचं ‘पक्ष्यांतर’ होऊनघटस्फोटावर शिक्कामोर्तब झालं. बातमी ऐकून मनात विचार आला, हा पक्षी एवढा हुशार आणि माणूसप्रिय असूनसुद्धा ‘तुला कुणाकडे राहायचंय,’ हे त्याला कुणी विचारलंच नाही. तात्पर्य, एकदा ‘पाळीव’ झालं, की हुशारीचा उपयोग शून्य!