प्रेम या भावनेनं प्रभावित केलं नाही, असा एकही साहित्यिक या भूतलावर सापडणार नाही. ही भावना एकच असली तरी वेगवेगळ्या लेखकांच्या लेखणीतून त्याच्या अनेक रंगछटा अवतरल्याहेत. आज “व्हॅलेंटाइन डे’ आहे त्याविषयी…
जगभराच्या साहित्यात आजपर्यंत प्रेमावर जितकं लिहिलं गेलंय कदाचित तितकं अन्य कुठल्याही विषयावर लिहिलं गेलं नसेल. साहित्यातलं नोबेल हे सर्वोच्च पारितोषिक मिळवणाऱ्या लेखकांनी प्रेमाबद्दलची अभिव्यक्ती त्यांच्या साहित्यातून वेगवेगळ्या दृष्टीनं केलीय. त्यातल्या दोन कादंबऱ्यांचं स्वैर रसग्रहण.
गॅब्रिएल गार्सिया मार्क्वेझ “लव्ह इन द टाइम ऑफ कॉलरा’ गॅब्रिएल गार्सिया मार्क्वेझ यांची “लव्ह इन द टाइम ऑफ कॉलरा’ ही एका अत्यंत वेगळ्या पार्श्वभूमीवरची कादंबरी. त्यात अनेक वर्षांच्या विरहानंतरही खरं प्रेम कसं अविरत, अबाधित राहतं याची मांडणी गॅब्रिएल यांनी केलीय. फ्लोरेंटीनो आणि फरमिना हे तरुणपणात एकमेकांच्या प्रेमात पडतात. लपूनछपून त्यांची प्रेमकहाणी सुरू होते. प्रेमपत्रांची देवघेवही चालते.
एके दिवशी फरमिनाच्या वडिलांना या सगळ्याची माहिती होते आणि नेहमीप्रमाणे वडील मुलीला तिच्या प्रियकराला भेटायला बंदी घालतात. पण फरमिना त्याला नकार देते. त्यानंतर तिचे वडील फरमिनाला घेऊन तिच्या दिवंगत आईचे नातेवाईक राहात असलेल्या ठिकाणी स्थायिक होतात. त्यानंतरही प्रेमी युगुलाचा एकमेकांशी पत्रांद्वारे संवाद सुरूच असतो. पण एक दिवस त्यांच्या प्रेमकहाणीत वेगळंच वळण येते. फरमिनाला अचानक असं वाटू लागतं की तिचं फ्लोरेंटीनोसोबतचं नातं केवळ एक दिवास्वप्न आहे आणि वास्तविक ते दोघं पूर्णतः अनोळखी आहेत. त्या भावनेच्या आहारी जाऊन फरमिना फ्लोरेंटीनोला त्याने लिहिलेली सगळी पत्रं परत करते आणि त्याच्यासोबतच्या नात्याला पूर्णविराम देते.
नंतरच्या काळात फरमिनाची ओळख डॉ. जुवेनल या तरुण आणि स्थिरस्थावर व्यक्तीसोबत होते. वास्तविक फरमिनाला पहिल्याच नजरेतलं प्रेम तर सोडाच पण हा माणूस तसाही प्रभावित करत नाही. पण वडिलांच्या सांगण्यावरून आणि जुवेनल याची संपत्ती बघून ती होकार देते आणि त्यांचं लग्न होतं. डॉ. जुवेनल हे कॉलरावर औषध शोधण्याच्या आणि त्याद्वारे मानवी जीवन अधिक सुखदायी बनवण्याच्या प्रयत्नात असतात.
तर फरमिना आणि जुवेनल यांचा संसार उत्तम रितीने सुरू असतो. जुवेनल अनेक वर्षांनी लग्नाआधीच्या एका प्रेमप्रकरणाची कबुली फरमिनासमोर देतो. त्यानंतर एका दुर्दैवी अपघातात त्याचा मृत्यू होतो. त्यानंतर, शेकडो स्त्रियांसोबत संबंध ठेवूनही तृप्त न झालेला फ्लोरेंटीनो, पुन्हा फरमिनासमोर प्रेम व्यक्त करतो आणि ते दोघे जुने प्रेमी एकत्र येतात.
कॉलराची साथ, त्यावरचं संशोधन या पार्श्वभूमीमुळे ही कादंबरी इतर प्रेम कादंबऱ्यांपेक्षा वेगळी ठरते. मानवी भावभावनांचं चित्रण करण्याची पद्धत, कथा सांगण्याची शैली आणि स्वभावातील बारीक कंगोऱ्यांच्या उठावदार वर्णनामुळे ही कादंबरी विशेष वाचनीय झालीय. कथेचा प्रेम, विरह, प्रेम असा ढोबळ आणि सामान्य वाटणारा हा प्रवास अनेक ठिकाणी भावनिक घटना, गोष्टींची उत्तम पेरणी केल्यामुळे मनावर ठसत जातो.
या कादंबरीचं आणखी एक वैशिष्ट्य म्हणजे स्पॅनिश भाषेत “कॉलरा’ या शब्दाचा अर्थ अतिरेक, अतितीव्र इच्छा असा होतो. फ्लोरेंटीनोचा कामातिरेक आणि जुवेनलचा सामान्य प्रेमभाव यातला प्रेमाचा नेमका खरा अर्थ कोणता, या प्रश्नाची चर्चाही ही कादंबरी करते. गॅब्रिएल गार्सिया मार्क्वेझ यांना त्यांच्या लेखनाबद्दल 1982 मध्ये नोबेल पारितोषिक देण्यात आलं. त्यांनी 17 एप्रिल 2014 ला (वय 87 वर्षे) अखेरचा श्वास घेतला.
डॉ. भालचंद्र सुपेकर