– शर्मिला जगताप
मनोरंजनाची खऱ्या अर्थाने सुरुवात नाटकांमुळे झाली असे वाटते. कारण एका जागी बसून समोर जे सजीव चित्र दिसते आहे त्याचा आस्वाद घेण्याचा कालावधी तसा फारसा पुरातन नाही. स्टेजवर सजीव व्यक्ती वेगवेगळे सोंग परिधान करून संवादाच्या माध्यमातून मनोरंजन करत गेले. सुरुवातीला याचे स्वरूप युद्धकौशल्य, राजे महाराजे आदी पुरते सीमित दिसते.
“ट्रॅजेडी’ नावाचा ड्रामा प्रकार हा इंग्लिश लिटरेचरचा पाया आहे. स्टेजवर वेगवेगळ्या ट्रॅजेडी सादर केल्या जात. पात्रं जिवंत होती. देखावा जिवंत होता. परिणामी वातावरण जिवंत असल्याचा भास होत असावा. पुढे ट्रॅजेडी ड्रामा सर्वच स्टेजवर अवतरला.
नंतरच्या काळात चलतचित्र निर्माण झाले. चलतचित्रामुळे तर क्रांतीच झाली. समोरील पडद्यावर हलणारी दृश्य पाहून अनेकजण तेथून पळून गेले नसतील तर नवलच. कारण असा साक्षात्कार किंवा चमत्कार समोर घडताना तो खराच वाटत होता.
आधी मूकपट आले नंतर बोलपट. बोलपट आल्यानंतर नाटकातील संवाद पडद्यावर उमटू लागले आणि जगभरात नाटकाची जागा चलतचित्रपटाच्या पडद्याने घेतली आणि नाटकाचा पडदा जीर्ण होत गेला.
आजच्या दिवशी जगातील पहिला बोलपट प्रदर्शित झाला. या चित्रपटाचे नाव “द जॅझ सिंगर’. वॉर्नर ब्रदर्स यांनी हा चित्रपट अमेरिकत प्रदर्शित केला. या चित्रपटाचे दिग्दर्शन ऍनल क्रॉसलॅंड यांनी केले तर वॉर्नर बॉझ निर्माता होता. मूकपटापेक्षा हा चित्रपट वेगळा होता.
कारण यातील पात्रं हुबेहूब नाटकातील संवाद बोलत होते. चित्रपट पाहण्यासोबतच ऐकण्याचीही त्यात जादू होती. 6 ऑक्टोबर 1927 रोजी चित्रपट बोलणे शिकला. “द जॅझ सिंगर’ एक म्युझिकल ड्रामा होता. त्यामुळे साउंडवर खास लक्ष दिले गेले.
भारताचा विचार करता, 14 मार्च 1931 रोजी भारतीय मूकपटाला आवाज फुटला. मुंबईतील मॅजेस्टिक थिएटरमध्ये भारतीय पहिला बोलपट “आलम आरा’ प्रदर्शित झाला. हा चित्रपटही संगीतप्रधान होता हे विशेष.
या चित्रपटाचे दिग्दर्शन अर्देशिर इराणी यांनी केले होते. हा चित्रपट खूपच लोकप्रिय झाला. पडद्यावर पात्र कशी बोलतात हे पाहण्यासाठी लोकांची प्रचंड गर्दी उसळली होती शेवटी पोलिसांना गर्दीवर नियंत्रण मिळवावे लागले होते.