– डॉ. मेघश्री दळवी
बेनू ही अर्धा किमी लांबी-रुंदीची एक चिमुकली अशनी. आपल्यापासून तब्बल नऊ कोटी किमीपेक्षा जास्त अंतरावर ती स्वत:भोवती वेगाने फिरत असते. नासाने अभ्यासासाठी बेनूची निवड केली आणि आपलं ओसिरीस रेक्स हे यान सप्टेंबर 2016 मध्ये बेनूच्या रोखाने सोडलं.
दोन वर्षांनंतर यान बेनूच्या जवळ पोहोचल्यावर तिथे पाण्याचा अंश असू शकतो असं निरीक्षण त्याने पाठवलं. आणखी दोन वर्षांनी, म्हणजे ऑक्टोबर 2020 मध्ये ओसिरिस-रेक्सने बेनूवर उतरून तिथला नमुना घेतला. आता हा नमुना तीन वर्षांचा प्रवास करून पृथ्वीवर पोहोचला आहे.
या नमुन्यात मुबलक प्रमाणात पाणी आणि कार्बन आढळल्याचं नासाने नुकतंच जाहीर केलं आहे. आणलेल्या नमुन्यातील काही अंशाचं स्कॅनिंग इलेक्ट्रॉन मायक्रोस्कोपी, एक्स-रे कॉम्प्युटेड टोमोग्राफी आणि इतर तंत्रज्ञान वापरून विश्लेषण केल्यावर हा प्राथमिक निष्कर्ष काढण्यात आला आहे.
ओसिरिस-रेक्सच्या उड्डाणापासून गेली सात वर्षें संशोधक बेनूच्या नमुन्याची आतुरतेने वाट पाहात होते. अवकाशात कार्बनी सजीव असू शकतात का, पृथ्वीपलीकडे त्यांना जगायला आवश्यक परिस्थिती मिळू शकते का, पृथ्वीवर सजीवांची उत्पत्ती कशी झाली असेल, अशा अनेक महत्त्वाच्या प्रश्नांची उत्तरं बेनूच्या नमुन्यातून मिळू शकतील अशी त्यांना आशा आहे.
नासाचे बिल नेल्सन म्हणतात, की पृथ्वीवर परत आलेला हा सर्वात मोठा कार्बन-समृद्ध नमुना आहे. नमुन्याच्या एकूण वजनापैकी जवळजवळ पाच टक्के कार्बन आहे. ते सेंद्रीय आणि खनिज दोन्ही स्वरूपात आहे. खनिजात पाण्याचे अंश मिळालेले आहेत, हेही त्यांनी स्पष्ट केलं.
पृथ्वीवर पाणी कुठून आलं असावं याविषयी बरेच सिद्धांत आहेत. धूमकेतूंच्या बर्फाळ शेपटीतून पाण्याचं आगमन झालं असावं हा त्यातला एक, तर वातावरणातील हायड्रोजन आणि पृथ्वीच्या पृष्ठभागावरच्या द्रव स्वरूपातला अतिउष्ण मॅग्मा यांच्यामुळे सागरांची निर्मिती झाली हा आणखी एक. सुमारे चार अब्ज वर्षांपूर्वी पृथ्वीवर अशनी आदळल्या. त्यांच्यात पाण्याचे अंश होते.
त्यातून हळूहळू नद्या, तलाव निर्माण झाले, जलचक्र आकाराला आले असाही एक सिद्धान्त आहे. बेनूच्या नमुन्यामुळे या सिद्धांताला पुष्टी मिळते असा काही शास्त्रज्ञांचा दावा आहे. अर्थात, नमुन्याचे पूर्ण विश्लेषण झाल्यावरच याबाबत ठोस निष्कर्ष काढता येईल. याआधी जपानने हायाबुसा मोहिमांमधून दोन वेळा अशनींचे नमुने पृथ्वीवर आणलेले आहेत.
पण त्यांचं वजन फक्त पाच ग्रॅम इतकं अल्प असल्याने प्रयोगांना फारसा वाव नव्हता. ओसिरिस-रेक्सने आणलेले नमुने अडीचशे ग्रॅमचे आहेत. त्यापैकी 70 टक्के हे नासा भविष्यातील वापरासाठी ह्युस्टन येथे जतन करून ठेवणार आहे. उरलेल्यापैकी काही अंश स्मिथसोनियन, स्पेस सेंटर ह्युस्टन आणि ऍरिझोना विद्यापीठात सर्वांना पाहण्यासाठी खुले ठेवले जातील. बाकी विविध प्रयोगशाळांमध्ये जातील. त्यामुळे अनेक शास्त्रज्ञांना प्रयोग करायला संधी मिळणार आहे.