जागतिक क्रिकेटमध्ये जे स्वप्न आयसीसीने पाहिले होते ते आता कुठे प्रत्यक्षात येत आहे. आंतरराष्ट्रीय ऑलिम्पिक समितीने क्रिकेटचा समावेश 2028 साली अमेरिकेतील लॉस एंजलीसला होत असलेल्या ऑलिम्पिकमध्ये केल्याचे जाहीर केले व आयसीसीसह क्रिकेट खेळत असलेल्या सर्व देशांच्या खेळाडूंना आनंद झाला. सभ्य गृहस्थांचा हा खेळ आता वैश्विक खेळ म्हणून नवी ओळख मिळवणार आहे.
1900 साली सर्वात पहिल्यांदा क्रिकेटचा ऑलिम्पिकमध्ये समावेश करण्यात आला होता. त्यात इंग्लंडने फ्रान्सचा पराभव करत सुवर्णपदकही पटकावले होते. मात्र, पाच-पाच दिवस चालणारे कसोटी सामने ऑलिम्पिकमध्ये असणे कोणालाही पसंत नव्हते. मात्र, त्यावेळी अर्ध्या जगावर इंग्रजांचे राज्य होते, त्यामुळे ते म्हणतील तीच दिशा पूर्व होती. मात्र, त्यानंतर क्रिकेटसाठी अन्य कोणत्याही देशांनी जाहीररीत्या पसंती दर्शवली नाही व ऑलिम्पिकमधून क्रिकेट गायब झाले व आता तब्बल 128 वर्षांनी अमेरिकेच्या क्षितिजावर त्याचा उदय होणार आहे.
…आणि प्रगती होऊ लागली
1900 सालानंतर काही दशकांमध्येच क्रिकेटची प्रगती होऊ लागली व कसोटी क्रिकेटचे व्यावसायिक सामनेही सुरू झाले. जवळपास 1970 पर्यंत जागतिक क्रिकेट म्हणजेच कसोटी क्रिकेट असेच समीकरण होते. त्यानंतर एकदिवसीय सामन्यांच्या क्रिकेटचा जन्म झाला व क्रिकेटची परिभाषाच बदलून गेली. संथ फलंदाजी करणारे किंवा तंत्रशुद्ध फलंदाजी करणारे फलंदाज संघातून दिसेनासे होऊ लागले व त्यांची जागा नव्या दमाच्या व आक्रमक फलंदाजी करत असलेल्या खेळाडूंनी व्यापू लागली. त्यातच 1975 साली आयसीसीने एकदिवसीय सामन्यांची विश्वकरंडक स्पर्धा पहिल्यांदा आयोजित केली. त्यावेळी यावर प्रचंड टीकाही झाली. दहा देशांचाच सहभाग त्याला विश्वकरंडक कसे म्हणता वगैरेही बोलले गेले. मात्र, हे वाक्य जे बोलत होते, तेच या एकदिवसीय क्रिकेटचे सर्वात जास्त फॅन बनले. जसे एकदिवसीय क्रिकेट सुरू झाले तसेच सहयोगी देशांचे संघही प्रगती करत मुख्य प्रवाहातही येऊ लागले.
मात्र, इस्ट आफ्रिका किंवा कॅनडा यांनी काहीवेळा हजेरी लावली व ते आता गायबच झाले आहेत. त्यांची जागा कालांतराने अन्य देशांनी घेतली. त्यातच 1975, 1979 हे दोन्ही विश्वकरंडक वेस्ट इंडिजने जिंकले. त्यानंतरचा 1983 सालचा विश्वकरंडक कोणाच्या अपेक्षा नसताना भारतीय संघाने जिंकला. मग ऑस्ट्रेलिया, पाकिस्तान, श्रीलंका यांनीही विजेतेपद साकार करत आपलेही वर्चस्व राखले. 1999, 2003, 2007 असे सलग तीन विश्वकरंडक पुन्हा ऑस्ट्रेलियाने जिंकले व जागतिक क्रिकेटवरील वेस्ट इंडीजची मक्तेदारी मोडून आपले अधिराज्य गाजवले. 2011 साली पुन्हा 28 वर्षांनी भारतीय संघाने हा करंडक जिंकला. 2015 साली ऑस्ट्रेलियानेच बाजी मारली. 2019 साली पंचांच्या चुकीमुळे म्हणा किंवा आयसीसीच्या अत्यंत बोगस नियमांमुळे म्हणा क्रिकेटचे जन्मदाते असलेल्या इंग्लंडने करंडक जिंकला. आता 2023 ची स्पर्धा भारतात होत आहे. यंदा हा करंडक संभाव्य यजमान भारतीय संघ उंचावतो का अन्य कोणता संघ बाजी मारतो याची उत्कंठा लागली आहे.
टी-20 मुळे स्थित्यंतर
2000 साली इंग्लंडमध्ये प्रायोगिक तत्त्वावर 20-20 षटकांचे सामने खेळले गेले व त्याची लोकप्रियता वाढू लागली मग क्रिकेटचा अत्यंत वेगवान प्रकार आंतरराष्ट्रीय स्तरावरही खेळला गेला व तुफान लोकप्रिय झाला. बीसीसीआयने पहिल्यांदा या प्रकाराला विरोध केला होता. मात्र, त्यानंतर हा विरोध मावळला व चक्क या प्रकाराच्या क्रिकेटचे पहिले विजेतेपद भारतीय संघानेच 2007 साली मिळवले. लगेचच भारतातील काही सुपीक डोक्यांच्या कल्पनेतून इंडियन प्रीमिअर (आयपीएल) जन्माला आली व टी-20 क्रिकेटने जग व्यापले. अनेक देशांत अशा लीग सुरू झाल्या. या टी-20 क्रिकेटचा पुढील वर्षी होत असलेला विश्वकरंडक वेस्ट इंडिजसह अमेरिकेतही होणार आहे.
त्यामुळेच आजवर ज्या देशात क्रिकेट कशाशी खातात हे माहिती नव्हते तिथे मेजर लीग क्रिकेटने (एमएलसी) क्रांती घडवली. यालाही काही कारणे आहेत. सर्वात मोठे कारण म्हणजे आशियाई खंडातील व्यक्तींचे अमेरिकेतील स्थलांतर तसेच नोकरी किंवा व्यावसायनिमित्ताने तेथील नागरिक बनणे देखील आहे. एमएलसी लीगमुळे न्यूयॉर्कसह अन्य शहरांतही क्रिकेटचे सामने खेळवले गेले व त्याला मिळत असलेला पाठींबा पाहून अमेरिकेची ऑलिम्पिक संघटनाच नव्हे तर आंतरराष्ट्रीय ऑलिम्पिक संघटनाही चकित झाली. त्यातच अमेरिका क्रिकेट संघटना जी बंद पडली होती, ती पुन्हा सुरू झाली. आता तर काय जागतिक कीर्तीचे अनेक माजी क्रिकेटपटू अमेरिकेत क्रिकेट प्रशिक्षण शिबीरेही चालवत आहेत व त्याला मोठा प्रतिसादही लाभत आहे.
कोहलीही बनला कारण
अमेरिकेत बेलबॉल, रग्बी, सॉकर हे खेळ खरेतर जास्त लोकप्रिय मात्र, जागतिक क्रिकेटमधील सर्वात महत्त्वाचा सामना भारत व पाकिस्तान यांच्यात सुरू असताना यंदाच्या विश्वकरंडक स्पर्धेदरम्यान आंतरराष्ट्रीय ऑलिम्पिक समितीची एक बैठक मुंबईत पार पडली. त्यात समितीचे अध्यक्ष थॉमस बाख यांनी या सामन्याला मिळणारा लाखो लोकांचा प्रतिसाद पाहूनच हा खेळ ऑलिम्पिकमध्येही असावा असे उघडपणे व्यक्त केले. मात्र, हे क्रिकेट टी-20 असावे असेही स्पष्ट केले आणि क्रिकेटच्या ऑलिम्पिक समावेशाची द्वारे खुली झाली. त्यातच जागतिक क्रीडा क्षेत्रात तीन खेळाडूंची लोकप्रियता अफाट व अचाट आहे. पोर्तुगालचा ख्रिस्तियानो रोनाल्डो, अर्जेन्टिनाचा लिओनेल मेस्सी व भारताचा विराट कोहली. पहिले दोघे फुटबॉलपटू तर तिसरा क्रिकेटपटू. हे सगळे बाख यांच्या आकलनाच्या पलीकडे होते. पण त्यांच्यातील व्यावसायिक योग्य वेळी जागा झाला व कोहलीची लोकप्रियता इनकॅश करण्यासाठी या खेळाला ऑलिम्पिकमध्ये संधी देण्याच्या निर्णयावर शिक्कामोर्तब झाले. कोहलीचे हेच फॅनफॉलोइंग ऑलिम्पिकमधील क्रिकेटलाही प्रचंड पैसा मिळवून देईल हा विश्वासही बाख आणि कंपनीला बसला. बीसीसीआयने ज्या पद्धतीने मास्टर ब्लास्टर सचिन तेंडुलकर हा ब्रॅंड बनवला तोच प्रकार कोहलीच्या नावाने आंतरराष्ट्रीय ऑलिम्पिक समिती करत आहे.
क्रिकेटच्या वाढीला लाभ व्हावा
ऑलिम्पिकमध्ये क्रिकेटचा समावेश झाला म्हणजे लगेचच त्याची लोकप्रियता सातासमुद्रापार पोहोचली असे होणार नाही. त्याला सातत्याने प्रत्येक देशांत सामने खेळवून लोकप्रिय करावे लागेल. अमेरिकेसह दक्षिण अमेरिका खंडातील देशांत हा खेळ पोहोचला तरच संपूर्ण जग क्रिकेटने पादाक्रांत केले असे म्हणता येईल. सर्वात आधी समितीला व आयसीसीला अमेरिकेतील लॉस एंजलीसमध्ये क्रिकेटसाठी आवश्यक असलेल्या सुविधांची निर्मिती करावी लागेल. तसेच तेथिल मैदाने एकतर सॉकर, रग्बी किंवा बेलबॉलला वापरली जातात, त्यामुळे तेथे क्रिकेटच्या मैदानांची उभारणी करावी लागेल. ड्रेसिंग रुमसह क्रिकेटसाठी म्हणून जे काही करणे गरजेचे आहे ते सर्व करावे लागेल. न्यूयॉर्कमध्ये किंवा नॉर्थ कॅरोलिना, फ्लोरीडा, कॅलिफोर्नियामध्ये काही मैदाने आहेत की जेथे अमेरिका क्रिकेट संघटना काही स्पर्धा आयोजित करते. त्याच मैदानांवर या सुविधा उपलब्ध केल्या तर लॉस एंजलीसमध्येही तशाच सुविधा निर्माण करणे शक्य होणार आहे. अमेरिकेत जवळपास सर्वच देशांचे नागरिक वास्तव्यास आहेत. त्यातही आशिया व युरोप खंडातील व्यक्तींकडूनच हा खेळ अमेरिकेत तळागाळापर्यंत पोहोचला पाहिजे. ऑलिम्पिकमधील क्रिकेटचा समावेश हा लाभदायक असावा.
आयसीसीच्या पाठपुराव्याला यश
आयसीसीने अनेक वर्षांपासून हे स्वप्न पाहिले होते. त्यासाठी त्यांनी पाठपुरावाही केला होता व अखेर त्याला यंदा यश आले व 2028 सालच्या क्रिकेटच्या समावेशाचे द्वार खुले झाले. आता आयसीसीने आपल्या सदस्य असलेल्या देशांच्या क्रिकेट मंडळांना हाताशी घेऊन या खेळाला वैश्विक ओळख दिली आहेच मात्र, त्यासाठी पुढील पाच वर्षे कठोर मेहनत घ्यावी लागणार आहे. वेस्ट इंडिजसह अमेरिकेत पुढील वर्षी होत असलेल्या टी-20 क्रिकेट विश्वकरंडक स्पर्धेतील सर्वात महत्त्वाचे सामने अमेरिकेत व्हावेत तरच तेथे हा खेळ खऱ्या अर्थाने रुजेल व वाढेल. इंग्लंड, ऑस्ट्रेलियाबरोबरच भारत व पाकिस्तान यांचे सामने जर अमेरिकेत घेतले गेले तर खुद्द अमेरिकन नागरिकही आश्चर्यचकित होतील. कारण ज्या खेळाचे क ख ग घ माहिती नाही तो पाहण्यासाठीही त्यांची गर्दी होईल व हेच नागरिक येत्या काळात क्रिकेटचे दर्दी बनलेले दिसतील. असो, आयसीसीच्या प्रयत्नांना यश आले ही खूप मोठी गोष्ट आहे. टी-20 क्रिकेटच्या लोकप्रियतेत समितीचा हा निर्णय एक मैलाचा दगड ठरावा व विश्वकरंडक क्रिकेट स्पर्धेसारखेच ऑलिम्पिकमधील क्रिकेटलाही सुगीचे दिवस यावेत हीच अपेक्षा आहे.
अमित डोंगरे