प्रगटे तव तव न दिसे । लपे तव तव आभासे । प्रगट ना लपाला असे । न खोमता जो ।।2।। तो परमात्मा जेव्हा जेव्हा प्रगट होतो, तेव्हा तेव्हा जगताची प्रतीती येत नाही आणि जेव्हा जेव्हा तो लपतो तेव्हा तेव्हा मात्र जगत भासते.
अर्थात, अस्तिभातिप्रिय स्वरूप जेव्हाप्रगटते, तेव्हा नामरूपात्मक जगत दिसत नाही आणि जेव्हा अस्तिभातिप्रिय लुप्त होते, तेव्हा नामरूप प्रत्ययाला येते. परंतु तत्त्वतः पाहिले असता तो प्रगटही नाही आणि लुप्तही नाही, तर तो या दोन्ही भावांच्या अतीत निर्विकार असा आहे.
त्याला प्रागट्य आणि लुप्तता हे दोन्हीही स्पर्श करू शकत नाहीत. तो जसाचा तसाच आहे. त्याचे प्रागट्य आणि लोप हे आपल्या ठिकाणी असणाऱ्या ज्ञानामुळे संभवतात, एरव्ही तो “न खोमता’ म्हणजे त्या दोन्ही भावांपासून अलिप्त असा आहे.
(प्रस्तुत ग्रंथाच्या अन्य काही प्रतीत “न खोभता’ असा पाठभेद आहे. त्याचा अर्थ “न क्षोभता’ म्हणजे “त्यात क्षोभ न होता’ असा केला आहे. परंतु अर्थाच्या सुसंगतीच्या दृष्टीने “न खोमता’ हा पाठच अधिक संयुक्तिक वाटतो, त्याचा अर्थ “निर्लेप’ असा होतो.)
– चांगदेवपासष्टी तत्त्वचिंतन (भाग – 3)