शर्मिला जगताप
फ्रेंच राज्यक्रांती जगाच्या इतिहासाला कलाटणी देणारी ठरली. या क्रांतीत एका महिलेचाही समावेश होता पण इतिहासात तिचे नाव फारसे कुणाच्या लक्षात राहिले नाही. तिचे नाव शॅरलट कॉर्डे. ती चांगल्या कुळात जन्मलेली व बुद्धिमान होती. कर्तव्य व निर्भयता हे गुणही तिच्या अंगी भरपूर प्रमाणात होते. लोकसत्ताकाच्या कल्पनेचे जणू तिला वेडच लागले होते.
जिरोंडिस्टांविषयी तिला मोठा आदर वाटे. त्यांचे राजकीय तत्त्वज्ञान, त्यांचे वक्तृत्व आणि त्यांच्या अंगी असलेली विविध गुणवत्ता यावर ती मोहित झालेली होती, त्यांच्या पराभवाने व त्यांना देण्यात आलेल्या शिक्षेने ती अतिशय संतप्त झाली होती. तिने केइन येथे जाऊन त्यांची ओळख करून घेतली आणि आपला हेतू कोणाजवळही बोलून न दाखविता शॅरलट कॉर्डे पॅरिसला आली.
रक्तपाती त्रिमूर्ती (ट्रायम्व्हरेट)- दांतो, रॉबेस्पियर आणि मॅराट यांची निवासस्थाने आणि त्यांच्या हालचाली यांची तिने माहिती करून घेतली आणि त्यापैकी एकाचा वध करण्याचे तिने ठरविले. तिला मॅराट हा सर्वात अपराधी व भयंकर वाटला. पण तो आताशा असेंब्लीकडे जात नव्हता. त्याला सारखा ज्वर येई;
तो शमविण्यासाठी तो सतत स्नान करी आणि फक्त आपल्या वर्तमानापत्रात अत्याचाराला प्रोत्साहन देणारे लेख लिहून अथवा कन्व्हेन्शनला पत्रे पाठवून समाधान मानी. या सुमारास कुस्टाइन आणि बिरॉन या दोघा सेनापतींच्या पाठीस तो लागला होता. हे दोघंही उमरावांच्या पंथातील असल्याने त्यांना गिलोटाइनवर चढविले पाहिजे असा त्याचा आग्रह होता.
एके दिवशी शॅरलट कॉर्डे मॅराट याच्या घरी गेली. ज्या एका स्त्रीबरोबर तो राहात होता तिने शॅरलटला अडविले, पण शॅरलटने आपला हेका सोडला नाही. ती म्हणाली, “मी नुकतेच केइनहून आले आहे व मला महत्त्वाच्या बातम्या मॅराट यांना सांगायच्या आहेत.’ शेजारच्याच खोलीत स्नानगृह होते. निवांतपणे स्नान करीत असलेल्या मॅराट याने हे सर्व ऐकले व त्या तरुणीला आत येऊ द्या असा हुकूम त्याने सोडला.
शॅरलट आत येताच त्याने जिरोंडिस्टाबद्दल माहिती विचारण्यास प्रारंभ केला, सर्व माहिती मला सांगा असे तो म्हणाला. तिचे म्हणणे तो लक्षपूर्वक ऐकत होता. “जिरोंडिस्टाला वधस्तंभाकडे पाठविण्यात येईल’, असे तो म्हणत असतानाच शॅरलट त्याच्याजवळ गेली व त्याच्या छातीत तिने सुरा खुपसला. धावा, धावा असे तो ओरडला. त्यासरशी त्याची बाई आत आली आणि आरडाओरडा करून तिने गर्दी जमविली. तो नरराक्षक ठार झाला होता.
शॅरलट निश्चल उभी होती. एक शूर कृत्य आपण केले अशा पवित्र्यात होती. आपणच हे कृत्य केले अशी स्पष्ट कबुली तिने दिली. तिची चौकशी झाली तेव्हा तिची मुद्रा तशीच होती. लवकरच तिला गिलोटीनवर बळी देण्यात आले तेव्हाही तिची मुद्रा तशीच होती.
गिलोटिनकडे तिला नेण्यात येत असता रॉबेस्पीयर, दांतो व देस्यूलिन्स हे तिघे जण मुद्दाम तिच्या वाटेवर तिला पाहावी या हेतूने थांबले होते. आपला अंत याच मार्गाने ओढवणार याची कल्पना असलेले हे लोक. स्वर्गीय सुडाची भावना शॅरलटच्या चेहऱ्यावर प्रतिबिंबित झालेली दिसत होती. प्रतिसादाचा किरण एखाद्या नेत्रात दिसतो काय, म्हणून ती पाहत होती.
शॅरलट हिच्या कृत्याची निंदा करावी की प्रशंसा अशी द्विधा मनस्थिती होते. शॅरलट हिच्या वधानंतर थोड्या दिवसांनी जर्मन असलेला ऍडम लक्स याने “शॅरलट कॉर्डे हिची कैफियत’ हा निबंध प्रसिद्ध केला. त्याने तिच्या कृत्याचे समर्थन केले म्हणून त्यालाही अटक करण्यात आली. ज्या वधस्तंभावर शॅरलटचा शिरच्छेद करण्यात आला होता त्यावरच ऍडमचाही वध करण्यात आला.