शेतमजुराचा मुलगा ते विक्रमवीर तिरंदाज असा प्रवास करणाऱ्या प्रवीण जाधवची वाटचाल पाहिली तर आश्चर्य, नवल किंवा अशाप्रकारच्या कोणत्याही भावना आहेत त्या मनात तयार होतात. पुण्यातील आर्मी स्पोर्टस इन्स्टिट्यूटमध्ये (एएसआय) कसून सराव करणारा प्रवीण आता जागतिक स्तरावर यश मिळवत आहे.
प्रवीणचे वडील भूमीहिन शेतकरी. कसायला मिळालेल्या शेतात आपल्या वडिलांसह उन्हातान्हात कष्ट करत असतानाच केवळ गंमत म्हणून लाकडी धनुष्य बनवून तिरंदाजी करत असलेल्या प्रवीणला याच खेळाने जणू पछाडले. त्याला त्याच्या शाळेतील शिक्षकांचे पाठबळ मिळाले मात्र, तिरंदाजीत कौशल्य विकसित करण्यासाठी मौलिक मार्गदर्शन करणारा गुरू भेटला नाही. त्यामुळे त्याचा सराव कोणाच्याही मार्गदर्शनाशिवाय जणू एकलव्यासारखाच सुरू होता. त्यानंतर त्याने जेव्हा लहानस्तरापासून मोठ्या स्तरावरही आपली गुणवत्ता सिद्ध केली त्यानंतर त्याच्याकडे गांभीर्याने पाहिले जाऊ लागले. आता तर त्याने जागतिक स्पर्धा जिंकत आगामी टोकियो ऑलिम्पिकची पात्रता मिळवली आहे. राष्ट्रीय व आंतरराष्ट्रीय स्तरावर खेळताना विविध गटात यश मिळवणारा प्रवीण थेट ऑलिम्पिकला पात्र ठरल्यामुळे अनेकांच्या भुवया उंचावल्या आहेत. तिरंदाजी या क्रीडाप्रकारात इतकी मोठी मजल मारणारा प्रवीण राज्याचा पहिलाच तिरंदाज ठरला आहे. पुण्यातील एएसआय येथे नुकत्याच झालेल्या ऑलिम्पिक निवड चाचणीत आंतरराष्ट्रीय तिरंदाज असलेल्या अतानू दास व तरुणदीप रॉय यांना मागे टाकत प्रवीणने विजेतेपद पटकावले. रिकर्व्ह तिरंदाजी प्रकारात त्याने 70 मीटर अंतराच्या स्पर्धेत आठ प्रयत्नांमध्ये एकूण 2,727 गुण मिळवून पहिले स्थान पटकावले.
सातारा जिल्ह्याच्या फलटण तालुक्यातील सरडे गावात जन्मलेला प्रवीण पुण्यात एएसआयमध्ये सराव करत आहे. सेनादलात हवालदार पदावर कार्यरत असतानाही त्याने आपल्या सरावात व लक्ष्यपूर्तीत कधीही खंड पडू दिला नाही. तिरंदाजीत यशाचे एकेक टप्पे पार करताना त्याने 2006 ते 2011 या कालावधीत अमरावती येथील तिरंदाजी क्रीडा प्रबोधिनीत सरावाला प्रारंभ केला होता. इथेच त्याला नावाजलेले प्रशिक्षक प्रफुल्ल डांगे यांचे मार्गदर्शन लाभले. त्यांच्या जोडीला प्रवीणला आंतरराष्ट्रीय स्तरावर खेळताना दडपण कसे टाळायचे तसेच आपले वर्चस्व कसे प्रस्थापित करायचे याचे धडे त्याने माजी आंतरराष्ट्रीय तिरंदाज व भारतीय तिरंदाजी संघटनेचे सचिव प्रमोद चांदूरकर यांच्याकडे गिरवले.
2011 साली प्रवीण तिरंदाजी प्रबोधिनीतून बाहेर पडला व पुण्यात दाखल होत एएसआयमध्ये सरावासाठी रुजू झाला. मात्र, त्यानंतरही त्याने पुन्हा एकदा पुणे सोडत अमरावती गाठली व तिथे त्याने 2012 पासून पुढील पाच वर्षे सराव केला तसेच विविध स्पर्धांमध्ये सहभागही घेतला. सरडे गावात अत्यंत हालाखीच्या परिस्थितीत राहतानाही त्याने अतिशयोक्ती वाटेल पण पोते भरून पदके जिंकली. हे पदकांनी भरलेले पोते हीच माझी श्रीमंती असल्याचे प्रवीण अभिमानाने सांगतो, यातच त्याचे या खेळावरील प्रेम व निष्ठा सिद्ध करण्यास पुरेसे आहे. दोन खोल्यांच्या घरात लहानाचा मोठा झालेला प्रवीण स्वभावाने अत्यंत प्रांजळ व स्थितप्रज्ञ आहे. आता त्याला एएसआयमध्ये आंतरराष्ट्रीय दर्जाच्या सुविधा मिळत असूनही त्याच्या वृत्तीत व खेळावरील निष्ठेत किंचितही फरक पडलेला नाही.
खेळ कोणताही असो जर स्वभाव नम्र असेल तर आपल्या कामगिरीसमोर दिग्गजांनाही विनम्र करता येते, हे प्रवीणने दाखवून दिले. 2016 साली झालेल्या आशियाई स्पर्धेत त्याने सांघिक प्रकारात देशाला ब्रॉंझपदक मिळवून देण्यात मोलाचा वाटा उचलला होता. त्याचवेळी त्याच्यातील प्रतिभा जागतिक स्तरावर सिद्ध झाली. त्याच्या गावातील शाळेचे शिक्षक विकास भुजबळ यांनी सुरुवातीच्या काळात खेळाचा, आहाराचा तसेच अन्य सर्व खर्च आपल्या खिशातून केला. त्यानेही आपल्या या पहिल्या गुरूचे विविध स्पर्धांमध्ये पदके जिंकून गुरूदक्षिणा दिली. 2019 साली झालेल्या जागतिक स्पर्धेत त्याने रजतपदक पटकावले व नवा इतिहास रचला.
आज प्रवीण केवळ 24 वर्षांचा आहे आणि त्याच्यापुढे आणखी किमान तीन ऑलिम्पिक स्पर्धा आहेत. त्यामुळेच त्याचा कसून सराव सुरू आहे. आणखी किती ऑलिम्पिक खेळायला मिळतील त्यापेक्षा जे यश मिळवायचे आहे ते टोकियोतच मिळवायचे, या ध्येयाने तो पछाडलेला आहे. लहान वयातच या खेळात कारकीर्द घडवायची हे स्वप्न घेऊन त्याने यशाचे एकेक मनोरे उभे केले ते देखील अन्य नावाजलेल्या खेळाडूंप्रमाणे वैयक्तिक प्रशिक्षक नसताना. त्यामुळेच त्याचे यश जास्त अधोरेखित होते यात शंका नाही. एकलव्याला खरेतर पाहिजे तेवढी प्रसिद्धी व आदर मिळाला नाही हे महाभारतात पाहले आहे. इथे मात्र, ऑलिम्पिक पदकाचे स्वप्न उराशी बाळगून सज्ज होत असलेल्या या एकलव्याची वाटचाल अर्जुन बनण्याच्या वाटेवर सुरू आहे.
– अमित डोंगरे