कांदा हा पांढरा व लाल स्वरूपात येतो. दोन्ही औषधी आहेत. तिखट, तिक्ष्ण, थंड, वातशमन करणारा, भूक वाढविणारा असा हा कांदा पौष्टिकही असतो. कांदा खाल्ल्य्ाने शरीर सर्व रोगांपासून दूर राहते. कांदा रूची निर्माण करतो. म्हणूनच कांद्याचा रोजच्या जेवणात समावेश हवा. कांद्याचे औषधी गुण अनेक आहेत.
कांद्याचे उष्णतेच्या विकारांवर वरील उपाय तर सर्वांना माहितच आहे. घोळणा फुटला असता तात्काळ नाकातील रक्त थांबावे म्हणून कांदा हुंगायला द्यावा. फिट आली असता अथवा बेशुद्ध अवस्थेत ही कांदा हुंगवला असता शुद्धीवर आणता येते. लहान मुलांना सर्दी झाली असता कांद्याचा रस पाजावा. कांद्यामुळे कफनाश होतो.
जर का छातीत कफ अडकला असेल तर कांद्याची पेस्ट करून तुपात भाजून ती मलमा सारखी छातीवर लावावी. लगेचच अडकलेला कफ मोकळा होतो. कांदा हा उत्तम जंतुनाशक आहे. शरीराबरोबर परिसरही कांद्याच्या वासाने स्वच्छ होतो.
कीटकनाशकाचे काम कांदा करतो. कांदा हा आरोग्यवधेक आहे. तो रोज कोणत्या ना कोणत्या रूपात खायला हवा. उष्णतेच्या विकारात हाता-पायांची जळजळ होत असेल तर दही घालून केलेली कांद्याची कोशिंबीर उष्णतेचा दाह कमी करते. कांदा आपल्या स्नायूंचे तांत्रिक कार्य सुरळीतपणे पार पाडण्यास मदत करतो. रक्त दोष दूर होतो म्हणूनच उच्च रक्तदाब, हृदयविकार होऊ नये म्हणून रोज कांदा खाल्लाच पाहिजे.
निद्रानाश झाला असेल तर झोपण्यापूर्वी थोडा कच्चा कांदा खावा. वंधत्वामध्ये कांद्याच्या फोडी मुरवत ठेवून तयार केलेले औषध खूप फायदेशीर आहे. फक्त ही मुरवण्याची क्रिया प्रदीर्घ हवी. कांदा हा तंतुमय असतो. त्यामुळे फायबर, लोह, प्रथिने, क्षार त्यात असते. म्हणूनच कांद्याला आयुर्वेदाने एक गुणकारी औषधाचा दर्जा दिला आहे.
कारिवणा
कारिवणा हे झाड वेली सारखे वाढते. बाराही महिने येते. कारिवणाचें वेल बागांमध्ये ही आढळतात. तसेच आपण आपल्या घरी कुंड्यामध्ये ही लावू शकतो. याच्या पानांचा लेप बाहेरून जखमेवर किंवा सूजेवर लावला असता सूज उतरते. तसेच जखम भरून येते. याची पानांची धूरी सर्दी, पडसे घालवते. त्याचबरोबर घरात याचा धूर केला असता डास पळून जातात.
तीळ –
तीळ ही जशी तेल बी आहे तशीच ती एक औषधी वनस्पती आहे. तिळाचे दोन प्रकार असतात. एक पांढरे तिळ, काळे तिळ. दोन्ही औषधी आहे. गोडीला तुरट, काहीसे कडवट, उष्ण, स्निग्ध, तीक्ष्ण, वातशामक गुणाचे असतात. तिळात कॅल्शिअमचे प्रमाण अधिक असते. तीळ बलदायी व पोषण करणारे असतात.
तिळाचे अनेक औषधी उपयोग
लहान मुलांची चांगली वाढ होण्यासाठी त्यांना आहारात तिळाचे पदार्थ द्यायला हवेत. तिळ हाडे बळकट करतात. जर डोक्यात चाई पडली असेल किंवा डोक्यात जखम झाली असेल तर तीळ आणि गोखरू वाटून मध आणि तूपात खलून तयार झालेल्या मिश्रणाचा लेप डोक्याला लावावा. यामुळे केस उत्तम वाढतात, चाई बरी होते.
रोज सकाळी थोडेसे पांढरे तीळ दाताखाली चावून-चावून खावेत त्यामुळे शरीराला शक्ती व पोषण मिळते, दात मजबूत होतात. दुखतही नाहीत आणि पडतही नाहीत. तिळाच्या सेवनाने स्नायू, कान, जननेंद्रिय, त्वचा, डोळे, पकवाशय, मूत्राशय, रक्तवाहिन्या म्हणजेच सर्व शरीरभर वंगण होते. एक प्रकारची स्निग्धता निर्माण होते.
तीळ तेल
तीळाचे शुद्ध तेल औषधी असते. ते वातशामक आहे. सूक्ष्म, स्निग्ध, केसांना उपयुक्त,स्त्रोतोगामी, मूत्रनाशक, कृमीनाशक असते. तीळ तेलामुळे मसाज तंत्राला संजीवनी मिळाली आहे. तीळ तेलाचे मालिश शरीराला बल देते. शरीरातील रक्ताभिसारण सुधारते. शूष्क मांसपेंशींना बल मिळते.
तीळ तेलाचे अनेक उपयोग आहेत. केसांना लावले तर कोंडा जातो, केस वाढतात, काळे होतात. तीळ तेलात मेण व सैंधव घालावे व भेंगांना लावावे. पोटात जंत झाले असता तिळ तेल घेतात. लहान मुल रात्री बिछाना ओला करत असतील तर त्यामुलाला तीळ खायला द्यावे या विकारातून तो बरा होईल. तिळ कुटाचा समावेश भाज्यांमध्ये करावा, तसेच तिखट तिळकुट म्हणजेच तिळाची चटणी रोज जेवणात घ्यावी. सांधे दुखीवर काळ्या तिळाचे तेल उपयुक्त आहे. तिळाची झाडे बुटकी असतात.
त्यांना पिवळ्या फुलांचा बहर येतो नंतर बारीक-बारीक तीळ लागतात. थंडीच्या दिवसात तिळाचे पदार्थ खाल्ले असता शरीरात उष्णता निर्माण होते म्हणूनच तिळगूळ, तिळाच्या वड्या, तिळाच्या पोळ्यांचा आहारात थंडीच्या दिवसात समावेश केला जातो. जेवणानंतर अन्न पचनासाठी चिमूटभर भाजलेले तीळ व खोबऱ्याचा चुरा यांचे मिश्रण खावे. मुखशुद्धीसाठी तिळाला लिंबाची, डाळींबाची भावना देतात आणि किंचित सैंधव घालून ज्यावेळी अरूची निर्माण होते, तेव्हा खातात. काळे आणि पांढरे असे दोन्ही प्रकारचे तीळ औषधी आहेत.
– सुजाता गानू