नवी दिल्ली – उपराष्ट्रपतीपदासाठी 6 ऑगस्ट रोजी निवडणूक होणार आहे. यामध्ये नावनोंदणी करण्याची अंतिम तारीख 19 जुलै आहे. भारतीय जनता पक्षाच्या नेतृत्वाखालील एनडीएने पश्चिम बंगालचे राज्यपाल जगदीप धनखर यांना उमेदवारी दिली आहे.
धनखर हे राजस्थानच्या जाट समाजातून येतात. शेतकरी कुटुंबात जन्मलेल्या धनखर यांना उमेदवार करून भाजपने मोठा डाव खेळला आहे. राजस्थान व्यतिरिक्त पश्चिम उत्तर प्रदेश, हरियाणा, पंजाब, दिल्ली येथे जाट समाजाची संख्या खूप जास्त आहे. याशिवाय पश्चिम बंगालमध्ये धनखर यांची पकड खूप मजबूत मानली जाते.
राज्यपाल असताना बंगालच्या मुख्यमंत्री ममता बॅनर्जी यांच्याशी त्यांचे बरेच वाद झाले. धनखर बंगालच्या विविध भागांतील सर्वसामान्यांना प्रत्यक्ष भेटत असत. याचा फायदा भाजपला येत्या निवडणुकीत मिळू शकतो.
बरं, आता बघूया उपराष्ट्रपतीपदाच्या निवडणुकीत धनखर काय आश्चर्यकारक कामगिरी करू शकतात? आकडे काय सांगतात? धनखर यांना किती मते मिळतील? विरोधकांचे काय होणार?
पहिल्यांदा निवडणुकीबद्दल जाणून घ्या –
1. संसदेच्या दोन्ही सभागृहांचे सदस्य मत देतात:
संसदेच्या दोन्ही सभागृहांच्या सदस्यांचा समावेश असलेल्या इलेक्टोरल कॉलेजद्वारे आनुपातिक प्रतिनिधित्व प्रणालीद्वारे उपराष्ट्रपतीची निवड केली जाते. संसदेच्या दोन्ही सभागृहांचे सदस्य यात सहभागी होतात. राष्ट्रपतीपदाच्या निवडणुकीत आमदार निवडून आलेल्या खासदारांसोबत मतदान करतात, परंतु उपराष्ट्रपतीपदाच्या निवडणुकीत लोकसभा आणि राज्यसभेचे सदस्यच मतदान करू शकतात.
2. नामनिर्देशित खासदारही मतदान करू शकतात:
नामनिर्देशित खासदार राष्ट्रपतीपदाच्या निवडणुकीत मतदान करू शकत नाहीत, परंतु उपराष्ट्रपतीपदाच्या निवडणुकीत तसे नाही. असे सदस्य उपराष्ट्रपतीपदाच्या निवडणुकीतही मतदान करू शकतात. राज्यसभेत 12 नामनिर्देशित सदस्य आहेत. सध्या यापैकी तीन जागा रिक्त आहेत. मात्र, उपराष्ट्रपतीपदाच्या निवडणुकीपूर्वी या तीन जागा भरल्या जाऊ शकतात.
आता आकडेवारीवरून जाणून घ्या किती सदस्य मतदान करतील?
सध्या लोकसभेची सदस्यसंख्या पूर्ण झाली आहे. म्हणजे पूर्ण 543 खासदार आहेत. त्याच वेळी, राज्यसभेत एकूण 245 सदस्य आहेत. त्यात 12 नामनिर्देशित खासदार आहेत. सध्या आठ जागा रिक्त आहेत. त्यापैकी चार जम्मू-काश्मीर विधानसभा विसर्जित झाल्यामुळे, तर एक जागा त्रिपुराचे नवे मुख्यमंत्री बनलेल्या माणिक साहा यांच्याकडे राहिली. अन्य तीन नामनिर्देशित सदस्यांच्या जागाही रिक्त आहेत. उपराष्ट्रपतीपदाच्या निवडणुकीपूर्वी नामनिर्देशित सदस्यांच्या रिक्त जागा सरकार भरू शकते.
या संदर्भात उपराष्ट्रपती निवडणुकीसाठी राज्यसभेच्या मतदारांची आकडेवारी समोर येते. पहिली म्हणजे सध्याच्या परिस्थितीत 237 राज्यसभा खासदार निवडणुकीत मतदान करतील. दुसरे म्हणजे, 240 सदस्य मतदान करू शकतात. नामनिर्देशित सदस्यांच्या तीन रिक्त जागा भरल्यावर 240 सदस्य मतदान करतील.
आता एकूण मतदार संख्या पाहू. जर राज्यसभेच्या 240 सदस्यांनी मतदान केले तर एकूण मतदारांची संख्या 783 होईल, परंतु जर राज्यसभेचे 237 मतदार असतील तर हा आकडा 780 वर येईल.
जिंकण्यासाठी किती मतांची गरज आहे?
सध्या लोकसभा आणि राज्यसभेच्या खासदारांच्या संख्येनुसार दोन प्रकारची मते समोर येत आहेत. पहिल्या स्थितीत एकूण 783 मते पडू शकतात. अशा परिस्थितीत उमेदवाराला विजयासाठी 393 प्रथम पसंतीची मते आवश्यक असतील. दुसऱ्या प्रकरणात, 780 मते पडल्यास, उमेदवाराला विजयासाठी 391 प्रथम पसंतीची मते आवश्यक आहेत.
जाणून घ्या पुढील तीन मुद्यांवर भाजप किती मजबूत आहे?
1. भाजपचे स्वतःचे आकडे पुरेसे आहेत:
सध्या लोकसभेत भाजपचे 303 सदस्य आहेत, तर राज्यसभेत 91 आहेत. राज्यसभेतील या 91 व्यतिरिक्त पाच नामनिर्देशित सदस्यही भाजपला मतदान करू शकतात. अशाप्रकारे सध्या भाजपला 394 मते सहज मिळतात. त्यात पाच नामनिर्देशित सदस्यांची मते जोडली तर ही संख्या 399 होत आहे. भाजप उपराष्ट्रपतीपदाचे उमेदवार धनखर यांना स्वबळावर सहज जिंकू शकते हे स्पष्ट आहे.
2. मित्रपक्ष मजबूत करणार :
यात मित्रपक्षांनाही सामील करून घेतले तर भाजप मजबूत होईल. सध्या भाजपला लोकसभेत 31 आणि राज्यसभेत 16 खासदारांचा पाठिंबा आहे. यामध्ये JDU, RPI, लोक जनशक्ती पार्टी, अपना दल, AIADMK, NPP या पक्षांचा समावेश आहे. त्यांची मते जोडल्यास भाजपला 446 मते मिळतात. जेडीयू, अपना दल, जनशक्ती पक्षाने यापूर्वीच धनखर यांना पाठिंबा जाहीर केला आहे.
3. अनेक विरोधी पक्षांचीही साथ मिळू शकते:
BJD, YSR काँग्रेस, BSP, शिरोमणी अकाली दल यासारख्या आणखी काही पक्षांनी राष्ट्रपतीपदाच्या निवडणुकीत NDA उमेदवाराला पाठिंबा दिला आहे. या पक्षांनीही उपराष्ट्रपतीपदाच्या निवडणुकीत एनडीएच्या उमेदवाराला पाठिंबा दिल्यास हा आकडा मोठा होईल.
बीजेडीकडे सध्या लोकसभा आणि राज्यसभेचे 21 सदस्य आहेत, वायएसआर काँग्रेसचे 31, बसपचे 11, शिरोमणी अकाली दलाचे दोन सदस्य आहेत. या सर्वांच्या मतांची बेरीज केली तर भाजपचा आकडा 500 च्या पुढे जाईल. निवडणुकीत भाजप उमेदवाराला 511 मते मिळू शकतात. म्हणजे धनखर यांना विजयासाठी निश्चित केलेल्या 393 किंवा 391 मतांपेक्षा जास्त मते मिळतील.
विरोधकांचे काय होणार?
उपराष्ट्रपतीपदाच्या निवडणुकीसाठी विरोधकांनी राजस्थानच्या माजी राज्यपाल मार्गारेट अल्वा यांना उमेदवारी दिली आहे. मार्गारेट या काँग्रेसच्या खासदार राहिल्या आहेत. मूळच्या कर्नाटकातील, मार्गारेट अल्वा यांनी 6 ऑगस्ट 2009 ते 14 मे 2012 पर्यंत उत्तराखंडच्या पहिल्या महिला राज्यपाल म्हणून काम केले आहे. एनडीएकडे मतांची संख्या जास्त दिसत असल्याने राजकीय विश्लेषकांकडून अल्वा यांचा पराभव निश्चित मानला जात आहे.