बीजिंग – यंदाच्या हिवाळी ऑलिंपिक स्पर्धांवर हवामानातील बदलाचा मोठा परिणाम झालेला आहे. चीनची राजधानी बीजिंग येथे 4 फेब्रुवारीपासून सुरू झालेल्या या स्पर्धा 20 फेब्रुवारीपर्यंत चालणार आहेत. प्रथमच पूर्णपणे यंत्राद्वारे तयार करण्यात आलेल्या कृत्रिम बर्फावर खेळवल्या जात आहेत. इटलीतील कंपनीने पुरवलेल्या तंत्रज्ञानामुळे हे शक्य झाले असले तरी त्याबद्दल खेळाडू तसेच पर्यावरणवाद्यांकडून तक्रारी आल्या आहेत. वातावरणातील बदलांमुळे पृथ्वीचे तापमान वाढत आहे आणि त्यामुळे हवामान अधिक त्रासदायक बनत चालले आहे. हे सगळे चढउतार पाहता हिवाळी स्पर्धांसाठी नैसर्गिक बर्फाळ प्रदेशही अनुकूल ठरताना दिसत नाही.
त्याचा परिणाम हिवाळी स्पर्धांच्या ठिकाणांवर झालेला आहे. गेल्या 50 वर्षांमध्ये ज्या 21 शहरांनी हिवाळी ऑलिंपिक स्पर्धेचे यजमानपद स्वीकराले होते त्यापैकी फक्त एकाच शहरातील स्थिती शतकाअखेर हिवाळी ऑलिंपिकसाठी योग्य राहिल असे एका अभ्यासात दिसून आलेले आहे. बिजींगमधील स्थिती तर आणखीनच विचित्र आहे. हिवाळी ऑलिपिंक होत असलेल्या स्टेडियमच्या बाहेर हिवाळ्यातही अतिशय दुष्काळी स्थिती आहे. एरवीदेखील हे ठिकाण हिवाळी स्पर्धांसाठी योग्य नाही. बीजिंगपासून 93 किलोमीटर अंतरावरील यानकिंग येथील नॅशनल अल्पाईन स्की सेंटर आणि दोनशे किलोमीटर अंतरावरील झांगजिओयू येथे बहुतेक क्रीडा प्रकारांच्या स्पर्धा होणार आहेत. याठिकाणी साधारणपणे दरवर्षी 20 सेंटीमीटर एवढी बर्फवृष्टी होते. बीजिंगमध्ये बर्फाचा अभाव असल्याने चीनने इटलीतील टेक्नोअल्पिन्स या कंपनीकडे धाव घेतली.
ही कंपनी यंत्राद्वारे बर्फाचे उत्पादन करते आणि या कृत्रिम बर्फाने बीजिंगजवळील स्पर्धेची चार ठिकाणे आच्छादली आहेत. त्यावर स्पर्धा घेतल्या जात आहेत. त्यासाठी चीनने टेक्नोअल्पिन कंपनीला बर्फ बनवणाऱ्या यंत्रांसाठीचे 220 कोटी डॉलरचे कंत्राट दिले आहे. स्पर्धेच्या ठिकाणी उतारावर या कंपनीच्या 271 स्नोमेकिंग फॅन-गन्सद्वारे 82 लेनमध्ये स्कीईंग आणि स्नोबोर्डिंग या क्रीडाप्रकारांसाठी सुविधा निर्माण करण्यात आलेली आहे. अगदी बीजिंगच्या उत्तरेकडील झांगजिओयू येथे होणाऱ्या फ्रीस्टाईल स्कीईंग, स्की जम्पिंग आणि बायथलॉनसाठी या स्नोमेकर यंत्रांचा वापर करण्यात येत आहे.
त्यासाठी हाय-प्रेशर पम्प्स आणि पाईप्सचा वापर केला जात आहे. त्याद्वारे अतिथंड पाणी डोंगरावरील कुलिंग टॉवर्सपर्यंत नेण्यात येते. त्यानंतर फॅन-गन्सद्वारे बर्फवृष्टी करण्यात येते. हा फॅन-गन्स म्हणजे प्रचंड आकाराच्या हेअर ड्रायर्सप्रमाणे किंवा जेट इंजिनप्रमाणे असतात. अशा प्रकारे कृत्रिम बर्फवृष्टी करण्याबद्दल पर्यावरणवाद्यांनी चिंता व्यक्त केलेली आहे. त्यामुळे अवतीभवतीच्या पर्यावरणाची आणि जीवसृष्टीची हानी होत असल्याचे सांगण्यात येते. त्याबरोबरच अशा प्रकारे कृत्रिम बर्फवृष्टी करण्यासाठी मोठ्या प्रमाणावर साधनसामग्री, पाणी आणि उर्जा लागत असल्याची पर्यावरणावाद्यांची तक्रार आहे.
जर्मनीतील स्ट्रॉसबर्ग विद्यापीठातील हायड्रॉलॉजी विषयाच्या प्राध्यापिका कारमेन दी जॉन्ग यांच्या मते, क्रीडा स्पर्धांसाठी बर्फ तयार करण्यासाठी मोठ्या प्रमाणावर पाणी लागते. केवळ स्पर्धेच्या ठिकाणीच नव्हे तर त्या ठिकाणाला जोडणाऱ्या रस्त्यांवर वाहनांची ये-जा होण्यासाठी शंभर टक्के बर्फ अंथरावे लागते. त्यातही बीजिंगसारख्या पाण्याचे दुर्भिक्ष्य जाणवणाऱ्या भागात पाणी अतिथंड करून पम्पिंगद्वारे डोंगराच्या माथ्यावर न्यावे लागते. त्याचा स्वाभाविक परिणाम या भागातील पिण्याच्या आणि पिकासाठीच्या पाण्यावर होतो. पुन्हा हा भाग बर्फ तयार करण्याच्या दृष्टीने अनुकूल नाही.
याठिकाणी सतत वारे वाहत असतात. त्यामुळे बर्फ वितळत राहते आणि मग जास्त बर्फ तयार करत राहावे लागते. आणखी समस्या म्हणजे डोंगरावरील हा कृत्रिम बर्फ वितळून त्याचे पाणी वाहू लागते तेव्हा त्यामध्ये मोठ्या प्रमाणावर खनिजे, मीठ आणि विषाणू तयार झालेले असतात. कारण हा बर्फ तयार करण्यासाठी वापरण्यात आलेले डिझेल आणि स्किईंगपटूंचे वॅक्स त्यात मिसळले जाते. त्याचा परिणाम परिसरातील भाजीपाला उत्पादनावर होतो. खेळाडूंचाही विरोध कृत्रिम बर्फावर खेळणे जास्त धोकादायक आहे, असे खेळाडूंचे म्हणणे आहे. कृत्रिम बर्फ हा नैसर्गिक बर्फाइतका घट्ट नसतो त्यामुळे तो अतिशय धोकायदायक ठरतो. शर्यत पूर्ण केल्यानंतर खेळाडूचा वेग कमी होईपर्यंत तो पडू नये यासाठी ट्रॅकच्या नंतरही पुरेसे अंतर बर्फ नसते अशी खेळाडूंची तक्रार आहे. आयोजकांनी मात्र या गोष्टीचे खंडन केले आहे.