युक्रेनवर मात करता येत नसल्यामुळे, पुतीन यांची लोकप्रियता घसरत चालली आहे. त्यामुळेच रशियन जनता दुसऱ्या देशात पलायन करीत आहेत.
हुकूमशहा पुतीनच्या रशियाने युक्रेनच्या चार प्रांतांमध्ये आपल्याला बहुमत असल्याचा देखावा करून, त्यांचे रशियात सामीलीकरण झाल्याचे अलीकडेच घोषित केले. या उलट, आमच्या सैन्याने दक्षिणेकडील भागात जबरदस्त रीतीने पुढची पावले टाकली असून, खोरसन प्रदेशातील कित्येक शहरे आणि गावांची रशियन नियंत्रणातून मुक्तता केली आहे, असे युक्रेनचे राष्ट्राध्यक्ष झेलेन्स्की यांनी जाहीर केले आहे. 2014 मध्ये रशियाने युक्रेनचे क्रिमिया नावाचे द्वीपकल्प घशात घातले होते. आता युक्रेनचे दोनेत्स्क, लुहान्स्क, खोरसन आणि झोपोरिझिया हे प्रांतही रशियाने ताब्यात घेतले आहेत. ज्या सार्वमताच्या कौलानुसार रशियाने हे प्रांत आपल्या ताब्यात घेतले आहेत, ते जगातील बहुतेक देश व युनोने बेकायदेशीर मानले आहेत.
1 एप्रिलला रशियाने पूर्व युक्रेनमधील इझियुम हे मोक्याचे आणि सामरिकदृष्ट्या महत्त्वाचे शहर ताब्यात घेतले होते. ते शहर आता युक्रेनने परत मिळवले आहे. हे शहर म्हणजे युक्रेनमधील दोनबास या रशियन भाषिक प्रांतात जाण्याचा मार्गच आहे. युक्रेनमधून दोनबासला तोडणे, हे पुतीन यांनी युक्रेनवर केलेल्या हल्ल्यामागील प्रमुख ध्येय होते. परंतु आता हे शहर पुन्हा युक्रेनच्या ताब्यात आले आहे. डॉनेत्स्क आणि लुहान्स्क प्रांतांमध्ये रशियाचे कित्येक समर्थक आहेत व तिथे रशियापुरस्कृत अलगतावाद्यांचे प्राबल्य आहे. इतर दोन प्रांतांमध्ये मात्र तशी परिस्थिती नाही. परंतु केवळ लष्करी बळावर पुतीन यांची दादागिरी सुरू आहे. अमेरिकेने रशियाच्या एक हजार नागरिकांवर निर्बंध घातले आहेत. युरोपीय महासंघ व संयुक्त राष्ट्रे यांनी या कृतीबद्दल रशियाचा निषेध केला आहे. परंतु अशा फुसक्या विरोधामुळे पुतीन यांच्या वर्तनात काही फरक होईल, याची सुतराम शक्यता नाही. पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी “ही युद्धाची वेळ नाही’, असा सल्ला पुतीन यांना दिला होता व त्याबद्दल झेलेन्स्की यांनी मोदींचे आभार मानले होते. परंतु त्यानंतरही रशियाच्या वागणुकीत काही फरक पडलेला नाही.
बंदुकीच्या दस्त्याखाली सार्वमत घेऊन, अमुक तमुक भाग आमचाच असल्याचे जाहीर करणे हे योग्य नाही. मुळात रशियामधूनच लाखो लोक देशाबाहेर पळून गेले आहेत. लायमन या मुख्य शहरासह रशियाने जे जे विविध भाग ताब्यात घेतले, ते ते 24 तासांत युक्रेनने पुन्हा आपल्या कब्जात घेतले आहेत. पाश्चात्त्य देश म्हणजे सैतान आहेत आणि त्यांच्या विरुद्ध “पवित्र’ युद्ध सुरू करण्याची गर्जना पुतीन यांनी केली आहे. वास्तविक आपल्या विरोधकांना ठार मारण्यासारखी सैतानी कृत्ये पुतीन यांनीच केली असून, युक्रेनमधील हजारो निरापराध नागरिकांना मारण्यात आले आहे. “अमेरिका हा नवसाम्राज्यवाद्यांचा देश आहे’, असे म्हणणाऱ्या पुतीन यांना स्वतःच्या नेतृत्वाखालील रशियाचा साम्राज्यवाद दिसत नाही, हे आश्चर्यकारक आहे. नाटोचा विस्तार होत असल्यामुळे, रशियाच्या अस्तित्वाचा व सुरक्षिततेचा प्रश्न निर्माण होत असून, त्यामुळे आक्रमण केल्याविना दुसरा इलाज नाही, असा पुतीन यांचा दावा आहे. पण तो बिलकुल पटण्यासारखा नाही. युक्रेनवर आणि परिणामी पाश्चात्त्यांवर विजय मिळवण्यावरच आपले राजकीय अस्तित्व अवलंबून असल्याचे पुतीन यांनी म्हटले आहे. परंतु वास्तवातील चित्र असे आहे की, रशियाच्या फौजा पुरेशा प्रशिक्षित नाहीत. अनेक सैनिक भ्रष्ट असून, त्यांच्याकडे अपुरी साधनसामग्री आहे. त्यांना समर्थ नेतृत्वही मिळालेले नाही. ज्या ज्या ठिकाणी युक्रेनकडून सपाटून मार खावा लागला, त्या त्या ठिकाणी नाटोच्या फौजांची युक्रेनियन्सना मदत मिळत आहे, असा प्रचार करून रशिया आत्मवंचना करून घेत आहे.
अनेकदा पुतीन यांनी, रणभूमीवरील कमांडर्स पराक्रम गाजवण्यात कमी पडत असल्याची जाहीर टीका केली आहे. झेलेन्स्की यांनी युक्रेनचे नेतृत्व करताना कल्पकता दखवली असून, प्रत्यक्ष मैदानात उतरून आपल्या सैनिकांचे मनोबल उंचावण्यासाठी यशस्वी प्रयत्न केला आहे. उलट पुतीन हे सर्व जगाला, तसेच आपल्याच लष्करी अधिकाऱ्यांना दोष देत असून, स्वतःला मात्र कोणताही दोष लावण्यास तयार नाहीत. स्टॅलिननंतर सर्वात अधिक काळ सत्तेवर बसण्याचा बहुमान पुतीन यांना मिळाला आहे. परंतु स्टॅलिनप्रमाणे पुतीन यांची कोणतीही विशिष्ट वैचारिक भूमिका नाही. पुतीन हे युनायटेड रशिया या पक्षाचे साधे सदस्यही नाहीत.
वास्तविक रशियन संसदेत त्यांच्या हितसंबंधांचे प्रतिनिधित्व करणारा हाच पक्ष आहे. क्रेमलिनमध्ये वेगवेगळे गट असून, फोडा आणि झोडा, या तत्त्वानुसार पुतीन हे कारभार चालवत आहेत. तेथे इतर कोणाचेही नाही, तर फक्त पुतीन यांचेच चालते. पुतीन यांनी रशियाच्या सीमेलगतच्या भागात मार्शल लॉ पुकारावा आणि युक्रेनविरोधात अण्वस्त्रांचा वापर करावा, अशी मागणी नेते रमझान कॅडिरोव्ह यांनी केली आहे. त्यांची ही मागणी पूर्ण केल्यास, पुतीन यांची लोकप्रियता आणखीच घसरणीस लागेल. युक्रेनवर मात करता येत नसल्यामुळे, लष्करी अधिकाऱ्यांना बडतर्फ करणे, कमांडर्सना थेट स्वतः आदेश देणे, अशा गोष्टी पुतीन करू लागले आहेत. युक्रेनवर आक्रमण केल्यास तेथील नागरिक खुल्या दिलाने रशियन सैन्याचे स्वागत करतील, अशी गुप्त माहिती पुतीन यांना म्हणे मिळाली होती. आक्रमण केल्यावर मात्र तसे मुळीच घडले नाही. रशियाकडून ऊर्जा खरेदी करावी लागत असल्यामुळे, पाश्चात्त्य देश रशियासमोर नांगी टाकतील, हा अंदाजही खोटा ठरला.
दुसरीकडे झेलेन्स्की यांचा आत्मविश्वास वाढला असून, ते तर रशियातील राजवटच बदलण्याची मागणी करत आहेत. पुतीन यांच्याशी कोणतीही चर्चा करणार नाही. नवीन अध्यक्षांचीच काय ती चर्चा करू, अशी गर्जना त्यांनी केली आहे. त्यामुळे, पुतीनशाहीचा शेवट दृष्टिपथात आल्याची चर्चा सुरू झाली आहे.