अरुण गोखले
आपल्या मनात एक प्रश्न सहजपणे उभा राहतो, तो म्हणजे देवळात देवाच्या समोर कासव का? कासव हा प्राणी आपल्याला प्रामुख्याने मोठमोठे तलाव, नद्या आणि सागरकिनाऱ्यावर पाहायला मिळतो. कासव पाण्यात राहते म्हणून जलचर आणि जमिनीवरही राहू शकते म्हणून भूचर असे संबोधले जाते.
कासवाचा आकार हा गोलाकार असून त्याला चार पाय आणि तोंड तसेच मागे शेपूट असते. कासवाची पाठ ही टणक, जाड कातडीची आणि त्यावर खवले असतात. त्याचे हातपाय आणि तोंड हे शरीराच्या आकारमानाने छोटे असतात. ते जमिनीवर हळूहळू चालते तर पाण्यातली त्याची गती थोडी जास्त असते.
या कासवाला देवाच्या दारात सन्मानाची जागा का मिळाली? ह्या संदर्भात जी माहिती मिळते ती अशी की, आपल्या अनेक जुन्या ग्रंथ पोथ्या आणि पुराणातून, पौराणिक कथांमधून या कासवाचा उल्लेख आपल्याला वाचायलाही मिळतो आणि ऐकायलाही.
भगवान महाविष्णूचे जे दशावतार आहेत, त्यातील एक अवतार हा कासवाच्या म्हणजेच कुर्म अवताराचा होता. राक्षसांनी सागरात नेऊन बुडविलेली पृथ्वी पुन्हा पाण्याबाहेर काढण्यासाठी श्रीनारायणानी या रूपात अवतार घेतला, असा पौराणिक दाखला मिळतो.
कासवाला देवालयात स्थान का? ह्या प्रश्नाचे अभ्यासक जाणकार लोकांकडून जे उत्तर मिळते ते असे की, कासवाच्या अंगी असणारा गुण. कासवाला एखाद्या संकटाची बारीकशी जरी चाहूल लागली तरी ते लगेच आपले हात पाय आवरून आपल्या शरीराखाली लपविते. एखाद्या दगडाप्रमाणे कोणतीही हालचाल न करता एकेठायी पडून राहते. त्या कासवाकडून आपणही देवाचे दर्शन घेत असताना कासवाप्रमाणे आपल्या वृत्तींना आवर घालावा, अंगी निश्चलता बाळगावी. विषय वासनांपासून इंद्रियांना विवेक, विचार आणि वैराग्याने आवरून बाह्यवृती ह्या अंतर्मुख कराव्यात.
देवाच्या दारात लीन व्हावे. ईशचरणी शरणागत व्हावे, देवास शरण जाऊन त्याचा कृपाआशीर्वाद मिळवावा.
तसेच कासवी जशी आपल्या पिल्लांचा सांभाळ आणि त्यांचे संगोपन हे केवळ आपल्या नजरेने करते, तसे साधू संत, सत्पुरुष हे आपल्या भक्तांचे कूर्मदृष्टीने लालनपालन करतात, असा दाखला संत साहित्यात वाचायला मिळतो.