चिनी अॅप टिकटॉकवर अमेरिकेनेही बंदी घातली. अमेरिकन प्रतिनिधी गृहात या निर्णयावर शिक्कामोर्तब केले. त्याचे दूरगामी परिणाम चिनी ड्रॅगनच्या आर्थिक स्थितीवर होण्याची शक्यता दिसत आहे.
अमेरिकेतील प्रतिनिधी गृहात बहुमताने ठराव करून चिनी अॅप टिकटॉकच्या वापरावर निर्बंध लादले आहेत. जगातील सुमारे 20 पेक्षा अधिक राष्ट्रांमध्ये या अॅपवर बंदी आहे. त्यामुळे चिनी ड्रॅगनच्या नाकात जणू दोर्याच बांधल्या गेल्या आहेत असे म्हणावे लागेल. अमेरिकेने घेतलेला चिनी अॅपवरील निर्बंधाचा हा निर्णय अनेक दृष्टीने महत्त्वाचा आहे. अमेरिकेमध्ये 170 दशलक्ष लोक टिकटॉक वापरत होते. विशेषतः तरुण वर्गामध्ये टिकटॉक हे लोकप्रिय अॅप होते. टिकटॉकवर निर्बंध लादण्याचे खरे कारण म्हणजे, अमेरिकेतील लोकांच्या खासगी जीवनावर व सुरक्षेवर होणारा संभाव्य परिणाम. तसेच पुढील नोव्हेंबरमध्ये होणार्या अध्यक्षीय निवडणुकीत या अॅपचा उपयोग करून चीन काही प्रभाव टाकू शकतो, असा धोकाही बायडेन प्रशासनाला वाटला. अमेरिकेची गोपनीय माहिती चीन टिकटॉकच्या माध्यमातून आपल्याकडे घेईल आणि अमेरिकेच्या सुरक्षेला चीन धोका निर्माण करेल अशी भीती निर्माण झाली. त्यामुळे अमेरिकेला हा निर्णय घ्यावा लागला. हा निर्णय सहा महिन्यांच्या कालावधीनंतर कायम होण्याची शक्यता आहे.
पुढील बंदीचा हा निर्णय सहा महिन्यांकरता ऑक्सिजनवर का ठेवण्यात आला आहे, असाही प्रश्न विचारण्यात येत आहे. त्याचे कारण म्हणजे, एकदम बंदी आणली तर अमेरिकेतील अभिव्यक्ती स्वातंत्र्यवादी लोक नाराज होतील याची भीती बायडेन प्रशासनाला वाटते. त्यामुळे ‘ठंडा करके खाओ’ या न्यायाने प्रथम सहा महिन्यांचा निर्बंध, नंतर बंदी अशी भूमिका बायडेन प्रशासनाने घेतली आहे. एक गोष्ट महत्त्वाची आहे की, अनेक लोकांनी या बंदीस विरोध केला आहे. तरुणांचा तर विरोध आहेच शिवाय माजी राष्ट्रपती डोनाल्ड ट्रम्प यांनीही या बंदीबाबत वेगळा सूर लावला आहे. सत्ताधारी डेमोक्रॅटिक पक्ष जे करतो त्याला विरोधी पक्षाने विरोध करावा हे लोकशाहीमध्ये ओघानेच येते. परंतु अमेरिकेने घातलेली बंदी ही एक प्रतिक्रिया स्वरूपात महत्त्वाची आहे.
काही वर्षांपूर्वी चीनमध्ये अमेरिकेतील फेसबुक व ट्विटर या कंपन्यांवर बंदी घालण्यात आली आहे. याचे कारण असे की, चीनला असे वाटते की, विचार स्वातंत्र्याची मोकळीक देऊन तेथे टेरर किंवा दहशत निर्माण करण्याचा प्रयत्न अमेरिकन लोक करू शकतील. लोकशाहीच्या नावाखाली चीनमध्ये अस्थिरता आणण्याचा प्रयत्न फेसबुकद्वारे होईल. त्यामुळे फेसबुक व ट्विटरवर चीनने बंदी आणली आहे. चीनच्या या बंदीला प्रत्युत्तर म्हणून अमेरिकेनेसुद्धा त्याच्या टिकटॉक या लोकप्रिय अॅपवर बंदी आणली आहे. त्यामुळे चीनचे मोठे आर्थिक नुकसान होणार आहे. हे नुकसान 170 दशलक्ष डॉलर्सचे होईल असा काहींचा अंदाज आहे. कारण चीनमधील टिकटॉक या अॅपचा जगामध्ये सर्वात मोठा उपभोक्ता वर्ग अमेरिकेत आहे. परिणामी, अशा बंदीमुळे चीनच्या आर्थिक व्यवहारामध्ये अनेक अडचणी येतील.
भारताने 2020 मध्येच टिकटॉकसह 59 अॅपवर बंदी घातली आहे. त्या पाठोपाठ आता अमेरिकेने तो प्रयोग केला. यावरुन भारताचे शहाणपण व दूरदृष्टीचे धोरण लक्षात येते. अमेरिकेने टिकटॉक या अॅपवर बंदी घातली त्याचे अनेकविध पैलू आहेत. हे अॅप माहिती, मनोरंजन व शिक्षणाचे काम करते आहे, असे टिकटॉकच्या संचालकाचे म्हणणे आहे. टिकटॉकचे कार्यालय चीनमध्ये नसून ते सिंगापूरमध्ये आहे. टिकटॉकचे संचालक हे मूळचे चिनी वंशाचे एक सद्गृहस्थ असून त्यांचे नाव च्यू शॉ जी असे आहे. 2021 पासून ते टिकटॉकचे अमेरिकेतील प्रशासन सिंगापूरमधून चालवतात. परंतु चीनचे हे प्रशासकीय गौडबंगाल अमेरिकेला चांगलेच ज्ञात आहे. आपल्या एखाद्या प्याद्याला पुढे करावे व त्यांच्यामार्फत अमेरिकेवर शरसंधान साधावे अशा प्रकारचे चिनी ड्रॅगनचे धोरण असते, हे लक्षात घेतल्यामुळे जरी चीनची कार्यवाही सिंगापूरमध्ये चालू असली तरी देखील ती खुद्द चीनला बळ देणारी आहे हे अमेरिकेच्या लक्षात आले आहे. सध्या चीन आणि अमेरिका दरम्यानचे संबंध बिघडलेले आहेत, ताणलेले आहेत. या पार्श्वभूमीवर टिकटॉकवरील निर्बंध धक्कादायक वाटत असला तरी अमेरिकेच्या अस्मितेचे रक्षण करणारा आहे असे म्हणावे लागेल.
हा लगाम बसल्यामुळे आता टिकटॉकचा अमेरिकेतील व्यापार व उद्योग थंडावेल व सगळ्यात मोठा टिकटॉकचा उद्योग करणारी कंपनी आता अडचणीत येईल. टिकटॉक ही जरी सिंगापूरची चिनी कंपनी असली तरी देखील या कंपनीला अमेरिकेत कारभार करावयाचा असेल तर अमेरिकेतील कायद्याचे नियम पाळावेच लागतील. परंतु अमेरिकन कायद्याचा भंग करून तेथील अभिव्यक्ती स्वातंत्र्याचा उपयोग करून पुन्हा अमेरिकेच्या विरुद्धच गोंधळ घालावयाचा असे चीनचे नेहमीचेच धोरण आहे. मध्यंतरी चीनने स्थापन केलेले बेकायदेशीर पोलीस ठाण्याचे प्रकरण बरेच गाजले. स्पाय बलूनच्या माध्यमातून चीनने अमेरिकेची केलेली हेरगिरी तर या महासत्तेच्या राष्ट्रीय सुरक्षा यंत्रणांच्या कार्यक्षमतेवर प्रश्नचिन्ह उपस्थित करून गेली. टिकटॉकबाबतही भारतासारख्या देशाने बंदीचे पाऊल उचलल्यानंतर अमेरिकेने तात्काळ या अॅपवर निर्बंध आणायला हवे होते. परंतु तसे झाले नाही. कारण अमेरिका नेहमीच जागतिक राजकारणात, अर्थकारणात गुंतागुंत निर्माण करण्याचा प्रयत्न करत असते. परंतु अंतिमतः भारताच्या पावलावर पाऊल टाकतच अमेरिकेला निर्णय घ्यावा लागला आहे.
केवळ टिकटॉकच नव्हे तर भारतासह अशिया खंडातील बांगलादेश, नेपाळ, श्रीलंका, जॉर्डन इत्यादी देशांनी अन्यही अनेक चिनी अॅपवर बंदी घातली आहे. युरोपातील काही देशसुद्धा चीनच्या या छुप्या आक्रमणाचा धोका लक्षात घेऊन बंदिस सज्ज झाले आहेत. येत्या काळात टिकटॉक कंपनी आता अमेरिकेच्या फेडरल कोर्टात धाव घेईल आणि आमच्या व्यक्तिस्वातंत्र्यावर सरकारने गदा आणली आहे असे सांगून तेथे चोराच्या उलट्या बोंबा करेल. हा युक्तिवाद किती टिकतो हे पहावे लागेल.