अमेरिकेत झालेल्या मध्यावधी निवडणुकीत रिपब्लिकन पक्षाला प्रतिनिधीगृहात बहुमत मिळाले आहे. डोनाल्ड ट्रम्प यांच्या पक्षाला बहुमत मिळाल्याने विद्यमान अध्यक्ष बायडेन यांच्या सरकारची यापुढे कसोटी लागणार आहे. अमेरिकेच्या अध्यक्षपदाच्या निवडणुकीला अजून अवधी आहे, तरीही ट्रम्प यांनी अध्यक्षपदाची उमेदवारी जाहीर केली आहे. अध्यक्षपदाची उमेदवारी जाहीर करणारे ट्रम्प हे पहिलेच आहेत, तरीही त्यांच्या पुढील आव्हाने कायम आहेत.
भारतात जशी संसदेची दोन सभागृहे आहेत, तशीच अमेरिकेतही आहेत. सिनेटमध्ये अध्यक्ष बायडेन यांच्या डेमॉक्रॅटस् पक्षाला बहुमत आहे, तर नुकत्याच झालेल्या कनिष्ठ सभागृह म्हणजे “हाउस ऑफ रिप्रेझेंटेटिव्ह’च्या निवडणुकीत माजी अध्यक्ष डोनाल्ड ट्रम्प यांच्या रिपब्लिकन पक्षाला बहुमत मिळाले आहे. अमेरिकेच्या अध्यक्षपदाची निवडणूक दर चार वर्षांनी होत असते. त्यातील दोन वर्षे आता संपली आहेत. 2024 मध्ये अमेरिकेच्या अध्यक्षपदाची निवडणूक होणार आहे. अध्यक्ष निवडीला दोन वर्षे असताना ट्रम्प यांच्या पक्षाला कनिष्ठ सभागृहात चांगल्या जागा मिळाल्यानंतर त्यांनी लगेच अध्यक्षपदाची उमेदवारी जाहीर केली आहे. मध्यावधी निवडणुकांनंतर डेमोक्रॅटस् पक्षाने सिनेटमध्ये बहुमत राखले.
“हास ऑफ रिप्रेझेंटेटिव्ह’मध्ये बहुमत मिळाल्यानंतर रिपब्लिकन पक्ष बायडेन प्रशासनासमोर आव्हान निर्माण करू शकतो. मध्यावधी निवडणुकीनंतर बायडेन यांनी रिपब्लिकन पक्षाचे अभिनंदन केले आहे. सभागृहात रिपब्लिकनसोबत काम करण्याची त्यांनी तयारी दाखवली. अर्थात त्याशिवाय बायडेन यांच्यापुढे कोणताही पर्याय नाही, हे ही तितकेच खरे. बायडेन म्हणाले की, अमेरिकेचे भविष्य खूप आशादायक आहे आणि अमेरिकी जनतेला येथील सरकारने त्यांच्यासाठी काम करावे अशी इच्छा आहे. ट्रम्प 2024 मध्ये अध्यक्षपदाची निवडणूक लढविणार आहेत. त्यांनी तशी घोषणा केली आहे. ट्रम्प यांनी अमेरिकेला पुन्हा महान आणि अभिमानास्पद बनवण्यासाठी उमेदवारी जाहीर केली. अमेरिकन स्वप्न वाचवण्याची ही फक्त सुरुवात आहे.
ट्रम्प यांनी आपण तिसऱ्यांदा अध्यक्षपदाची निवडणूक लढवणार असल्याचे जाहीर केले आहे. अमेरिकन राजकीय विश्लेषकांच्या मते निवडणूक हरणाऱ्या कोणत्याही अध्यक्षांनी पुन्हा निवडणूक लढविणे ही तशी दुर्मिळ गोष्ट आहे. अमेरिकन माध्यमांमधे आलेल्या बातम्यांनुसार ट्रम्प यांच्या काही माजी सहकाऱ्यांनी सांगितले आहे की, या वेळी त्यांची निवडणूक कॅंपेन 2020 सारखी नसेल, तर 2016 सारखी असेल. या निवडणुकीत ट्रम्प स्वतःला “बाहेरून आलेली व्यक्ती’ म्हणून सादर करत अमेरिकन राजकारणात मोठे बदल करण्याची गोष्ट करतील. 2016 साली ट्रम्प यांनी सर्वांत आधी आपल्या पक्षांतर्गत विरोधकांना नामोहरम केले. त्यानंतर त्यांनी अध्यक्षपदाच्या निवडणुकीत डेमोक्रॅटिक पक्षाच्या उमेदवार हिलरी क्लिंटन यांना अतिशय कमी मतांच्या फरकाने पराभूत केले.
अमेरिकी मध्यावधी निवडणुकीत ट्रम्प यांच्या विजयाची अनेकांनी अपेक्षा केली नव्हती; पण या यशामुळे ट्रम्प यांच्या राजकीय ताकदीचा प्रत्यय आला. ट्रम्प यांच्या समर्थकांची संख्याही लक्षणीय आहे आणि ते सहसा मतदानासाठी बाहेर न पडणाऱ्या अमेरिकन नागरिकांनाही मतदान केंद्रापर्यंत आणू शकतात. ट्रम्प यांच्या मागील कार्यकाळात त्यांच्या अनेक समर्थकांची रिपब्लिकन पक्षात महत्त्वाच्या पदांवर वर्णी लागलेली होती. या गोष्टी ट्रम्प यांच्या दृष्टीने जमेच्या असल्या, तरीही 2024 ची निवडणूक जिंकणे हे ट्रम्प यांच्यासाठी आव्हानात्मक असू शकते. आठ वर्षांआधी ट्रम्प यांना अमेरिकन राजकारणात अनुभव नव्हता. ते कोणत्याही पदावर नव्हते. अशा परिस्थितीत मतदार आपल्या आशा-आकांक्षा त्यांच्या उमेदवारीसोबत जोडून पाहू शकत होते.
ट्रम्पसुद्धा आपल्या पक्षाला निवडणूक जिंकून देण्याच्या दृष्टीने मोठी आश्वासने देऊ शकत होते. टीकाकारांकडे त्यांच्या राजकीय अपयशाबद्दल सांगण्यासारखेही काहीच नव्हते; परंतु आता परिस्थिती बदलली आहे. ट्रम्प यांनी त्यांच्या चार वर्षांच्या कारकिर्दीत कर कमी करण्यापासून क्रिमिनल जस्टिसच्या क्षेत्रात दुरुस्ती करण्यापर्यंत अनेक सुधारणा केल्या; पण त्याचबरोबर त्यांना काही अपयशांनाही सामोरे जावे लागले. डेमोक्रॅटिक पक्षाने हेल्थकेअर क्षेत्रात केलेल्या सुधारणा रोखण्यात ते अपयशी ठरले होते, ही गोष्ट रिपब्लिकन पक्षाशी संबंधित लोक सहजासहजी विसरणार नाहीत. ट्रम्प यांनी पायाभूत सोयीसुविधांबद्दल जी आश्वासने दिली होती, ती पूर्ण करण्यातही त्यांना यश आले नव्हते.
हे रिपब्लिकन पक्षाच्या समर्थकांच्या लक्षात राहील. करोना काळात त्यांच्या प्रशासनाने जी भूमिका घेतली होती, त्यावरही टीका होऊ शकते. डेमोक्रॅटिक पक्षानेही वारंवार करोना काळातील ट्रम्प यांच्या भूमिकेवर प्रश्नचिन्ह उपस्थित केले होतं; मात्र काही उजव्या विचारसरणीच्या लोकांच्या मते ट्रम्प यांनी करोनाचा संसर्ग रोखण्यासाठी सरकारने लादलेल्या निर्बंधांचं समर्थन केले होते. 2024 च्या निवडणुकीत ट्रम्प यांना आपल्या मागच्या कार्यकाळातल्या धोरणांचे समर्थन करावे लागेल; पण त्याहीपेक्षा त्यांना अमेरिकन संसदेवर सहा जानेवारी 2020 रोजी झालेल्या हल्ल्यामागील आपल्या भूमिकेसोबतच हल्लेखोरांना रोखण्यासाठी केलेल्या उपाययोजनांसदर्भात आपल्या प्रशासनाचाही बचाव करावा लागेल.
सहा जानेवारीला ट्रम्प समर्थक ज्या पद्धतीने त्यांच्या नावाचा बॅनर घेऊन कॅपिटॉल हिलच्या इमारतीत घुसले होते आणि तेथील गोंधळाचे जे फोटो समोर आले होते, ते विसरता येणे शक्य नाही. त्यातूनही सहा जानेवारीची घटना आणि त्यानंतर ट्रम्प यांनी केलेली वक्तव्यं, त्याआधीचा घटनाक्रम अमेरिकन मतदार विसरले नाहीत. हे अमेरिकेतील मध्यावधी निवडणुकांच्या निकालातूनही समोर आले. 2020 मधील अध्यक्षपदाची निवडणूक हरल्याचे मान्य न करणाऱ्या ट्रम्प यांच्या वक्तव्याचे रिपब्लिकन पक्षाच्या ज्या उमेदवारांनी समर्थन केले होते, ते मध्यावधी निवडणुकांमध्ये पराभूत झाले.
ट्रम्प यांच्यासमोर आगामी निवडणुकीत जी आव्हाने आहेत, त्यांपैकी एक म्हणजे त्यांच्याविरोधात दाखल करण्यात आलेले खटले. एकीकडे ट्रम्प आपल्याविरुद्धच्या या गुन्हेगारी आणि नागरी तपास प्रकरणांना राजकीय सूडापोटी केलेली कारवाई म्हणू शकतात; पण या खटल्यांमुळे ट्रम्प यांच्यासमोर निर्माण झालेले आव्हान मोठे आहे.
जॉर्जियामधील निवडणुकीत हस्तक्षेप केल्याप्रकरणी ट्रम्प यांची चौकशी सुरू आहे. दुसरीकडे न्यूयॉर्कमधल्या त्यांच्या व्यावसायिक साम्राज्याला फसवणुकीच्या खटल्यांना सामोरे जावे लागत आहे. एका लैंगिक अत्याचाराच्या प्रकरणातही ट्रम्प यांच्यावर मानहानीचा दावा सुरू आहे. त्यांच्याविरुद्ध कॅपिटॉल हिलवरील हल्ला आणि अध्यक्षपदावरून पायउतार झाल्यानंतरही गोपनीय कागदपत्रे स्वतःजवळ ठेवल्याच्या प्रकरणाची चौकशी सुरू आहे. यांपैकी कोणत्याही प्रकरणात निकाल त्यांच्या विरोधात गेला, तर त्यांना आर्थिक दंडासोबतच तुरुंगवासही होऊ शकतो. या परिस्थितीत त्यांचे अध्यक्षपदाची निवडणूक लढविण्याचे स्वप्न धोक्यात येऊ शकते.
आठ वर्षांआधी ट्रम्प यांनी रिपब्लिकन पक्षाच्या उमेदवारीसाठी फ्लोरिडाचे तत्कालीन गर्व्हनर जेब बुश यांच्याविरुद्ध निवडणूक लढविली होती. जेब बुश उमेदवार होण्यासाठी लोकप्रिय होते; मात्र कागदोपत्रीच. जेब बुश यांच्यासाठी प्रतिष्ठा, नाव आणि पैसा पुरेसे ठरले नाही; मात्र स्थलांतरितांच्या कायद्यापासून शिक्षणाच्या धोरणापर्यंत त्यांनी आपल्या पक्षाच्या भूमिकेपेक्षा वेगळी भूमिका घेतली होती. एकेकाळी रिपब्लिकन पक्षात बुश यांचा जितका दबदबा होता, तितका राहिला नाही; मात्र ट्रम्प यांना जर 2024 मध्ये पक्षाचा उमेदवार व्हायचे असेल तर त्यांना एकदा तरी फ्लोरिडाच्या गर्व्हरनरचा सामना करावाच लागेल. बुश यांच्या तुलनेत रॉन डिसेंटिस यांनी मोठ्या फरकाने विजय मिळविला होता. त्यावरून त्यांची लोकप्रियता लक्षात येते; मात्र अमेरिकेच्या राष्ट्रीय राजकारणात डिसेंटिस काय जादू करतील हे अजून कळलेले नाही; मात्र त्यांची राजकीय वाटचाल वेगाने होत आहे. डिसेंटिस निवडणुकीत उभे राहतील की नाही हे आतापर्यंत स्पष्ट झालेले नाही. रिपब्लिकन पक्षात त्यांना कोण आव्हान देईल हे अद्याप स्पष्ट झालेले नाही.
आयोवा आणि न्यू हॅंपशायरम भागात ट्रम्प त्यांच्या पक्षाचे रॉन डिसेंटिस यांच्याविरुद्ध पिछाडीवर आहेत. या राज्यात रिपब्लिकन पक्षाच्या उमेदवाराच्या नामांकनावर आधी मतदान होते. अमेरिकेत मध्यावधी निवडणुका नुकत्याच पार पडल्या. अध्यक्षपदाच्या निवडणुकीत विजयी होण्यासाठी ज्या राज्यातून समर्थन मिळणे गरजेचे आहे तेथेही ते फारसे लोकप्रिय ठरलेले नाही. ट्रम्प पुढची निवडणूक जिंकले, तर तेव्हा त्यांचे वय 78 वर्षे असेल. बायडेन यांनी शपथ घेतली, तेव्हा तेही 78 वर्षांचे होते. अशा परिस्थितीत ट्रम्प दुसरे सर्वांत वयोवृद्ध अध्यक्ष होतील. वाढत्या वयाचा प्रत्येक व्यक्तीवर वेगळा परिणाम होतो. त्यांचा सामना आता तरुण नेत्यांशी आहे. त्यामुळे ट्रम्प त्यांच्या पक्षासाठी किती प्रचार करतील याबाबतही शंका आहे.
ट्रम्प शारीरिकदृष्ट्या सशक्त दिसतात; मात्र प्रत्येक व्यक्तीच्या काही सीमा असतात. ट्रम्प यांच्या उमेदवारीची घोषणा होण्यापूर्वी रिझोनामधील सिनेटची जागा गमावल्यानंतर रिपब्लिकनांना आणखी एक धक्का बसला आहे. ऍरिझोनाच्या गव्हर्नरपदाच्या निवडणुकीत डेमोक्रॅटिक पक्षाच्या केटी हॉब्स यांनी बाजी मारली. त्यांनी ट्रम्प यांचे निकटवर्तीय आणि या निवडणुकीतील हायप्रोफाइल उमेदवार केरी लेक यांचा निकराच्या लढतीत पराभव केला. ट्रम्प व्हाइट हाउससाठी तिसरी मोहीम सुरू करण्याच्या तयारीत आहेत. घोडा अन् मैदान अजून दोन वर्षे तरी दूर आहे.
आरिफ शेख