मराठी भाषेच्या कार्यासाठीचा पुरस्कार मिळतोय “नववी ब’ च्या वर्गातील विद्यार्थी सदानंद याला. सदानंदने व्यासपीठावर येऊन पाहुण्यांच्या हस्ते आपला पुरस्कार स्वीकारावा आणि आपलं मनोगतही व्यक्त करावं, निवेदन करणारी दहावीच्या वर्गातील विद्यार्थिनी दीपिकाने सदानंदचं नाव पुकारताच सभागृहात टाळ्यांचा कडकडाट झाला. सदानंदचं कौतुक पाहण्यासाठी आलेल्या त्याच्या आई-बाबांना खूप आनंद झाला. आज मराठी भाषा गौरव दिनाचा कार्यक्रम सभागृहात संपन्न होत होता.
सदानंदने व्यासपीठावर येऊन पाहुण्यांच्या हस्ते पुरस्कार स्वीकारला. तो बोलायला माइकजवळ आला. सगळं सभागृह शांत झालं. सदानंद भारदस्त आवाजात म्हणाला, सर्वप्रथम मी कविश्रेष्ठ कुसुमाग्रजांच्या प्रतिमेला वंदन करतो. आजचे मान्यवर पाहुणे, माझे सर्व गुरुजन आणि माझ्या मित्रांनो, आज 27 फेब्रुवारी. जागतिक मराठी भाषा दिन. आपण हा दिवस मोठ्या दिमाखात साजरा करतो. पण माझे आई-बाबा नेहमी सांगतात की, मराठी भाषा दिवस हा एकच दिवस साजरा न करता, आपल्या मराठी भाषेची समृद्ध परंपरा जपण्यासाठी आणि ज्या मराठी भाषेमुळे आपण घडत जातो; त्या मराठी भाषेचं ऋण फेडण्यासाठी आपण आपल्या दैनंदिन जीवनात मराठीचा अधिकाधिक वापर केला पाहिजे.
मित्रांनो, आपण सारेच खूप भाग्यवान आहोत की; आपल्या आई-बाबांनी आपल्याला जाणीवपूर्वक मराठी माध्यमाच्याच शाळेत घातलं. कारण मातृभाषेतून मिळणारं शिक्षण हे केव्हाही श्रेष्ठच असतं. आमच्या घरात रोज मराठी वर्तमानपत्र, दर महिन्याला मासिक आणि एखाद्दुसरं मराठी नवीन पुस्तक आई-बाबा हमखास आणतात. आमच्या घरातले आम्ही सर्वच सार्वजनिक ग्रंथालयाचे सभासदसुद्धा आहोत. हे एवढ्याचसाठी सांगतोय की यातूनच मला मराठी वाचनाची गोडी लागली. पुढे माझं हेच वाचन वाढत गेलं; पुस्तकं माझे सखेसोबती झाली.
मला आपल्या मराठी भाषेसाठी काहीतरी चांगलं करावं असं मनापासून वाटत होतं. तशी संधी मला चालून आली. त्याचं काय झालं, साधारण गेल्या वर्षी जानेवारी महिन्यात केरळमधून एक कुटुंब नव्यानेच आमच्या शेजारी राहायला आलं. त्या घरातील स्वामी रंगनाथन या व्यक्तीची बॅंकेत नियुक्ती झाली होती. त्यामुळे त्यांचं संपूर्ण कुटुंबच केरळमधून येथे स्थायिक होण्यासाठी आलं. बॅंकेतील कामकाजाच्या ठिकाणी येणाऱ्या लोकांशी मराठीतून बोलणं रंगनाथन यांना खूपच कठीण जात होतं. त्यांची ही अडचण जेव्हा मला समजली तेव्हा मी त्यांना म्हणालो, “सर, मी तुम्हाला मराठी बोलायला, लिहायला शिकवू शकतो. जर आपली शिकायची तयारी असेल तर!’ तेव्हा त्यांनी मराठी भाषा शिकायची इच्छा व्यक्त केली.
आमच्या सोसायटीच्या कार्यालयातच दर रविवारी सकाळी 10 ते 12 या वेळेत वर्ग घ्यायची परवानगी मी सोसायटीकडून मिळवली. आमचा मराठीचा वर्ग सुरू झाला. तो अजूनही सुरू आहे. एका विद्यार्थ्यापासून सुरू झालेल्या या वर्गात आज दहा अमराठी भाषिक व्यक्ती मराठी भाषा आवडीने शिकत आहेत. मलाही त्यांना मराठी शिकवणं खूप आवडतं. अक्षर ओळख, तुटक तुटक वाचन आणि अडखळत बोलण्यातून सुरू झालेला आमचा प्रवास जरी धिम्या गतीने होत होता, तरी त्यात आम्ही खंड पडू देत नव्हतो. लेखनाचाही सराव होत होता. त्यांना मराठी भाषा शिकवता शिकवता मीही अनेक गोष्टी नव्याने शिकत गेलो.
विशेष म्हणजे ते त्यांच्या अडचणी कधी मल्याळम भाषेतून, कधी हिंदीतून तर कधी इंग्रजीतून विचारायचे. सुरुवातीला शिकण्यात अडचणी येत गेल्या पण हळूहळू अवघड गोष्टीही सोप्या झाल्या. यातून एक झालं, त्यांची मल्याळम भाषा मलाही आता थोडी थोडी समजायला मदत झाली. भाषेचं हे आदानप्रदान माझ्यासाठी खूपच आनंददायी अशी प्रक्रिया आहे. मराठी शिकवण्याच्या कामात माझ्या आईवडिलांचं प्रोत्साहन आणि मार्गदर्शन मला मोलाचं वाटतं. माझे वयाने मोठे असणारे मल्याळम विद्यार्थी आता जेव्हा आत्मविश्वासाने मराठीत संवाद साधतात, ते पाहून मनाला अपार आनंद मिळतो. आज हा आनंद तुम्हा सर्वांना सांगण्याची संधी मला शाळेने दिल्यामुळे मी शाळेचे मनःपूर्वक आभार मानतो आणि थांबतो. धन्यवाद. पुन्हा टाळ्या वाजल्या.
कार्यक्रम संपल्यावर सदानंद, त्याचे आई-बाबा घरी आले. थोड्या वेळात त्यांच्या दाराची बेल वाजली. सदानंदनेच दार उघडले. दारात सदानंदचे अमराठी भाषिक विद्यार्थी उभे. रंगनाथन सर दारातूनच म्हणाले, “सदानंद सर, आम्ही आत येऊ शकतो का?’
सदानंद हसूनच म्हणाला, “जरूर, स्वागत आहे आपलं.’
एकनाथ आव्हाड