संत शिवानंद हे सध्या जगातील सर्वाधिक वयाचे व्यक्ती मानले जातात. त्यांच्या आधार कार्डवर आणि पासपोर्टवर त्यांची जन्मतारीख 8 ऑगस्ट 1896 नोंदविण्यात आली आहे. हा त्यांच्या योगाभ्यासाचा आणि शिस्तबद्ध जीवनशैलीचाच परिणाम होय. निरोगी दीर्घायुष्य कसे मिळवावे याचा संत शिवानंद यांनी देशासमोरच नव्हे तर संपूर्ण जगासमोर आदर्श उभा केला आहे.
काही दिवसांपूर्वी 126 वर्षांचे, परंतु अत्यंत काटक आणि निरोगी संत शिवानंद हे राष्ट्रपती भवनात जेव्हा अनवाणी चालत पद्मश्री सन्मानाचा स्वीकार करण्यासाठी पोहोचले तेव्हा देशविदेशातून आलेल्या पाहुण्यांच्या भुवया उंचावल्या. तेथे उपस्थित लोकांना त्यांनी नंदी मुद्रेत म्हणजे जमिनीला माथा टेकून अभिवादन केले. प्रत्युत्तरादाखल पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनीही आपल्या जागेवरून उठून त्यांना प्रणाम केला. त्यानंतर ते राष्ट्रपतींजवळ पोहोचले. त्यांनाही त्यांनी नंदी मुद्रेत प्रणाम केला आणि मगच पद्मश्री किताबाचा स्वीकार केला. पद्मश्रीचा स्वीकार करताना त्यांची चेतना आणि शारीरिक सक्रियता पाहून तिथे उपस्थित असलेले सर्वजण विस्मयचकित झाले. त्यांनी यावेळी त्यांच्या योगकलेचे प्रात्यक्षिकही करून दाखविले. ते पाहून देशविदेशातील उपस्थित नतमस्तक झाले. अर्थात देशाने आणि जगाने संत शिवानंद यांचे हे रूप पहिल्यांदाच पाहिले आहे, असे नाही. त्यांच्याविषयी जाणून घेण्यासाठी जगभरातील माध्यमे नेहमी उत्सुक राहिली आहेत. त्यांच्या दीर्घायुष्याचे रहस्य जाणून घेणारे लेख जगभरातील दैनिकांत प्रसिद्ध झाले आहेत.
प्राप्त माहितीनुसार, अविभाजित बंगालच्या (सध्याचा बांगलादेश) श्रीहट जिल्ह्यात असलेल्या हरिपूर गावात स्वामी संत शिवानंद यांचा जन्म 8 ऑगस्ट 1896 रोजी झाला. त्यांचे आईवडील भिक्षा मागून उदरनिर्वाह चालवीत असत. त्यांनी त्यांचा पुत्र शिवानंद याला वयाच्या सहाव्या वर्षी नवद्वीप निवासी बाबा ओंकारानंद स्वामी यांच्याकडे सोपविले. त्याच वेळी शिवानंद यांचा त्यांच्या कुटुंबीयांशी असलेला संबंध संपुष्टात आला. त्यानंतर दुष्काळाने त्यांचे माता-पिता आणि बहिणीचा बळी घेतला. कदाचित याच कारणामुळे व्यथित होऊन स्वामी शिवानंद यांनी दीर्घकाळ जीवित राहण्यासाठी योगाभ्यास आणि कठोर नियमांचे पालन करून स्वतःचे शरीर कणखर बनविण्याचा निर्णय घेतला. तेव्हापासूनच ते साधी वेशभूषा धारण करून नैसर्गिक जीवनशैलीचे अनुसरण करीत आहेत.
संत स्वामी शिवानंद यांनी शाळेत जाऊन औपचारिक शिक्षण घेतलेले नाही. तथापि, हिंदी आणि संस्कृत या भाषांबरोबरच इंग्रजीवरही त्यांचे चांगलेच प्रभुत्व आहे. त्यांनी ज्या काही भाषा शिकल्या आणि ज्या धार्मिक ग्रंथांचा अभ्यास केला, तो आपल्या गुरूच्या सान्निध्यात स्वयं अध्ययनाच्या माध्यमातूनच केला. 126 वसंत ऋतू पाहणारे स्वामी शिवानंद गेली 120 वर्षे अत्यंत काटेकोर आणि नियमबद्ध जीवन जगत आहेत. ते ब्राह्म मुहूर्तावर म्हणजे पहाटे 3 वाजताच अंथरुणातून बाहेर पडतात. नित्यकर्म आणि स्नान केल्यानंतर ध्यानधारणा करतात आणि त्यानंतर एक तास योगाभ्यास करतात. ते अत्यंत कमी प्रमाणात भोजन घेतात. सामान्यतः ते तेल आणि मसाले खात नाहीत. उकडलेला बटाटा, भात आणि शिजवलेली डाळ एवढेच ते खातात. त्यांच्या जेवणात मीठ अत्यल्प प्रमाणात वापरले जाते. त्यांची शिस्त आणि संयमाची दृढता एवढी आहे की, ते दूध आणि फळेही खात नाहीत.
संत शिवानंद हे सध्या जगातील सर्वाधिक वयाचे व्यक्ती मानले जातात. त्यांच्या शिष्यांकडे आपल्या गुरुजींच्या आयुर्मानाचे पुरावे आहेत. शिवानंद यांच्या आधार कार्डवर आणि पासपोर्टवर त्यांची जन्मतारीख 8 ऑगस्ट 1896 नोंदविण्यात आली आहे. त्यांच्या जन्मावेळी जी कुंडली तयार करण्यात आली होती, त्यातूनच या दस्तावेजांमध्ये त्यांची जन्मतारीख घेण्यात आली आहे. वाराणसी येथील दुर्गा कुंड परिसरात त्यांचा आश्रम आहे. या आश्रमातील तिसऱ्या मजल्यावर ते राहतात. दिवसातून तीन-चार वेळा पायऱ्यांवरून वर-खाली येतात-जातात. त्यांनी हेतुपुरस्सरच आपले निवासस्थान तिसऱ्या मजल्यावर ठेवले आहे, जेणेकरून पायऱ्या चढण्या-उतरण्याचा व्यायाम होत राहावा. त्यांना कोणत्याही प्रकारचा शारीरिक आजार किंवा मानसिक तणाव नाही, हे डॉक्टरांनी अनेक चाचण्या घेऊन जाहीर केले आहे. हा त्यांच्या योगाभ्यासाचा आणि शिस्तबद्ध जीवनशैलीचाच परिणाम होय. निरोगी दीर्घायुष्य कसे मिळवावे याचा संत शिवानंद यांचा आदर्शपाठ जगाने अंगीकारावा.
– सुधीर मोकाशे