संतोषिनी यांनी जेव्हा घरोघरी स्वयंपाक करणे बंद करून केटरिंगचे काम सुरू केले, तेव्हा तो व्यवसाय केवळ पुरुषच करीत असत. कुटुंब आणि समाजाच्या अनेक प्रकारच्या विरोधाला त्यांना सामोरे जावे लागले. घरातील एक महिला केटरिंगचे काम करते, हे पाहून त्यांच्या मुलाला विवाहासाठी वधू मिळत नव्हती. तरीही त्यांनी काम सोडले नाही.
सुमारे 40 वर्षांपूर्वी ओडिशातील संबलपूर येथील संतोषिनी मिश्रा या आपल्या कुटुंबाचा खर्च आणि जबाबदारी सांभाळण्यासाठी इतरांच्या घरी स्वयंपाकाचे काम करीत असत. त्या काळात महिलांनी कामासाठी घराबाहेर पडणे ही फार मोठी गोष्ट होती. परंतु कुटुंबाच्या आर्थिक परिस्थितीला कंटाळून त्यांना कामावर जावे लागे. स्वयंपाक चांगला जमतो म्हणून त्यांनी हे काम निवडले आणि काम करत राहिल्या. इतरांच्या घरी स्वयंपाक करण्यापासून सुरू झालेल्या या प्रवासाने आज मोठ्या व्यवसायाचे रूप धारण केले आहे. वयाच्या 74 व्या वर्षी जेव्हा लोक निवृत्त होऊन आराम करतात, तेव्हा संतोषिनी मिश्रा या संबलपूरमध्ये केटरिंगचा व्यवसाय चालवणाऱ्या सर्वांत लोकप्रिय व्यावसायिक आहेत. एवढेच नव्हे तर या कामातून त्यांनी आज सुमारे अनेक लोकांना रोजगारही दिला आहे. लग्न असो, वाढदिवस असो किंवा इतर कोणताही समारंभ असो. शहरातील अनेकांची पहिली पसंती संतोषिनी मिश्रा यांच्या रेसिपीला असते.
या कामाची संतोषिनी यांना विशेष आवड निर्माण झाली, याचे कारण म्हणजे या कामाने त्यांना पडत्या काळात आर्थिकदृष्ट्या स्वावलंबी होण्यास मदत केली. आपली आई चांगली स्वयंपाकी आहे आणि त्यामुळेच आपल्याला चांगले आयुष्य लाभले, असे त्यांचा मुलगा संजीव सांगतो. संबलपुरी भाषेत लोक त्यांना प्रेमाने “मामा’ म्हणजेच “आजी’ म्हणतात. संतोषिनी यांच्या 100 जणांच्या टीममध्ये बहुतांश महिला आहेत. लग्नाच्या हंगामात एकेका दिवशी किमान चार मेजवान्यांच्या ऑर्डर त्यांच्याकडे असतात. त्यांचे दोन्ही मुलगे त्यांना कामात मदत करतात, परंतु संपूर्ण व्यवस्था आजही संतोषिनी या स्वतःच सांभाळतात.
संतोषिनी यांचे पती पानाचे दुकान चालवत असत. परंतु गंभीर आजारामुळे त्यांचे काम बंद पडले. त्यानंतर संतोषिनीला कुटुंबासाठी काम करणे भाग पडले. तेव्हापासून आजतागायत त्या संपूर्ण कुटुंबाची जबाबदारी सांभाळत आहेत. मुलांच्या शिक्षणाचा आणि पतीच्या उपचाराचा खर्च त्यांनी एकटीने उचलला. 2012 मध्ये त्यांच्या पतीचे निधन झाले, मात्र उत्साह न गमावता संतोषिनी मामांनी काम सुरूच ठेवले.
त्या सांगतात की, त्यांनी जेव्हा घरोघरी स्वयंपाक करणे बंद करून केटरिंगचे काम सुरू केले, तेव्हा तो व्यवसाय केवळ पुरुषच करीत असत. कुटुंब आणि समाजाच्या अनेक प्रकारच्या विरोधाला त्यांना सामोरे जावे लागले. घरातील एक महिला केटरिंगचे काम करते, हे पाहून त्यांच्या मुलाला विवाहासाठी वधू मिळत नव्हती. परंतु असे असूनही संतोषिनी मामांनी काम सोडले नाही. आज त्यांचे मुलगे त्यांना निवृत्त होऊन विश्रांती घ्यायला सांगतात, पण संतोषिनी यांना अखेरच्या श्वासापर्यंत काम करायचे आहे. ओडिशाच्या मुख्यमंत्र्यांसाठी एक दिवस स्वयंपाक करणे हे या वयातही त्यांचे स्वप्न आहे.
– विधिषा देशपांडे