विज्ञानाचे विविध शोध किंवा होणारे संशोधन हे मानवासाठी वरदान ठरत आले आहेत. वैद्यकीय जग त्यापासून वेगळे राहिलेले नाही. मानवी आयुष्य आणि आरोग्य अधिक उत्तम होण्यासाठी जगभरात विविध प्रयोग केले जात असतात. नवनव्या वैद्यकीय पद्धती, चाचण्या संशोधित केल्या जात असतात. सध्या अशाच काही प्रक्रियांवरील आणि उपकरणांवरील संशोधने प्रायोगिक अवस्थेत आहेत; मात्र ती परिपूर्ण होऊन प्रत्यक्षात अवतरतील तेव्हा वैद्यकीय क्षेत्रात क्रांती घडणार आहे.
मानवी जीवन अधिकाधिक सुलभ, सुकर व्हावे यासाठी जगभरात प्रयोग केले जात आहेत. वैद्यकीय चिकित्सेच्या विविध पद्धतीही विकसित केल्या जात आहेत. आता ज्या पद्धती, प्रक्रिया विकासाच्या टप्प्यांमध्ये आहेत, भविष्यात त्या वैद्यकीय जगताला आधार देऊ शकतील. वैद्यकीय जगताशी निगडीत इतर काही शोध आणि गॅजेट्स विषयी माहिती घेऊ या.
डीएनए ओरीगामी मॅसाच्युसेटस इन्स्टिट्यूट ऑफ टेक्नॉलॉजीमधील जैवअभियंत्यांनी एक नवे तंत्रज्ञान विकसित केले आहे. यामध्ये मानवी शरीरातील डीएनएची बांधणी किंवा साखळी मोडून तिला वेगवेगळे आकार देता येऊ शकतील.
जपानी ओरीगामी कलेमध्ये कागदाच्या घड्या घालून त्यांना विविध आकार दिले जातात, त्याच प्रमाणे हे तंत्रज्ञान डीएनएला विविध आकार देऊ शकते. त्यासाठी जैवअभियंते एका अल्गोरिदममध्ये हवा तो आकार नोंदवतात. एखाद्या लांबलचक डीएनएच्या साखळीचे तुकडे करून कशा प्रकारे लहान लहान तुकड्यांमध्ये विभागून त्याला टू डी किंवा थ्री डी आकार देऊन कशा प्रकारे एकत्र जोडून ठेवता येईल, हे ते अल्गोरिदम ठरवते. त्याचबरोबर डीएनएमध्ये असलेले अणू शरीराच्या एखाद्या विशिष्ट भागामध्ये औषध किंवा जीन एडिटिंग टूल पोहोचवण्याचे काम करतात. मॅसाच्यसेटस इन्स्टीट्यूट ऑफ टेक्नॉलॉजीमधील संशोधक मार्क बाथ यांच्या म्हणण्यानुसार डीएनए ओरिगामीची ही संरचना ब्लड- ब्रेन बॅरिअर किंवा अडथळा पार करू शकते. ह्या अडथळ्यामुळेच अनेक औषधे मेंदूपर्यंत पोहोचण्यापासून थांबवली जातात. पण आता या तंत्रज्ञानाच्या विकासामुळे अनेक आजारांवर उपचार करणे शक्य होईल.
सेन्सिंग डिव्हाईसः
सुमारे दशकभरापूर्वी चर्चेत असणारे वेअरेबल डिव्हाईस सध्या सर्वत्र उपलब्ध आहे. या डिव्हाईसचा वापर आपल्या व्यायामाच्या हालचाली किंवा तंदुरुस्तीसाठी केल्या जाणाऱ्या हालचाली मोजण्यासाठी केला जातो. भविष्यात या सेन्सिंग तंत्रज्ञानाचा वापर करून आजारांना प्रतिबंध, ओळख आणि उपचार करता येतील. लवचिक, इलेक्ट्रॉनिक मेडिकल टॅटू आणि स्टिक ऑन सेन्सर या सर्वांचा वापर वैद्यकीय चिकित्सेसाठी करता येऊ शकेल. ही गॅजेटस् भविष्यात इसीजी काढण्यासाठी, श्वसन गती मोजण्यासाठी, रक्तशर्करा मोजण्यासाठी उपयोगात आणता येतील. शिवाय ब्लूटूथचा वापर करून या चाचण्यांचे निष्कर्षही काढता येतील. सेन्सर लावलेले हिअरिंग एड किंवा इअरबड हे केवळ आवाजाची तीव्रता वाढवून आवाज ऐकू येण्यासाठी मदत करणार नाहीत तर व्यक्तीच्या हृदयाचे ठोके आणि हालचाल यांचाही वेध घेतील. स्मार्ट कॉन्टॅक्ट लेन्सेसला हजारो बायोसेन्सर्स लावलेले असतील शिवाय त्यांची रचनाच अशा पद्धतीने केलेली असेल की कर्करोग आणि इतरही आजारांची सुरुवातीची लक्षणे ओळखण्यास त्या सक्षम असतील. यापुढे जाऊन दक्षिण कोरियातील संशोधक अश्रुंच्या मदतीने शरीरातील साखरेची किंवा ग्लुकोजची पातळी सांगू शकणाऱ्या कॉन्टॅक्ट लेन्सेसची निर्मिती करत आहेत. या संशोधकांनी एक पारदर्शक, लवचिक असे इलेक्ट्रॉनिक डिव्हाईसेस एकमेकांना जोडले असून ग्लुकोजचा सेन्सर सुरू ठेवण्यासाठी वीज वहन करताना त्याचा दृष्टीवर परिणाम होऊ देत नाहीत. अर्थात अजूनही या लेन्स पूर्ण विकसित व्हायच्या आहेत. मात्र ही लेन्स जर वापरात आली तर मधुमेही रूग्णांना त्यांचा आहार आणि औषधे यांच्या व्यवस्थापनासाठी मदत मिळू शकते.
जनुकीय तपासणीमधून मिळणार आजाराची पूर्वसूचनाः
आजाराचे निदान करण्यासाठी विविध तपासण्या केल्या जातात. कदाचित भविष्यात असेही घडू शकते की जेनेटिक चाचण्या करून मगच डॉक्टर एखाद्या रूग्णाला औषधे लिहून देतील. रूग्णाच्या विशिष्ट जनुकांच्या प्रोफाईलसाठी औषधांचे योग्य प्रमाण काय असेल, हे ठरवण्यासाठी कदाचित डॉक्टरच रूग्णाला जेनेटिक तपासण्या कऱण्याचा सल्ला देऊ शकतील. काही महिन्यांपुर्वी हावर्ड आणि एमआयटी दोन्ही विद्यापीठातील वैज्ञानिकांनी एखाद्या रूग्णाला होऊ शकणाऱ्या पाच घातक आजारांच्या जोखमीचा अचूक अंदाज लावण्यासाठी एक अत्यंत अचूक पद्धती शोधून काढली आहे. त्यासाठी त्यांनी मानवी जनुकाच्या 66 लाख जागांवर होणाऱ्या बदलांचे निरीक्षण कऱणे आणि सुधारित अल्गोरिदन लागू कऱण्याची ही पद्धत प्राप्त केली. वैज्ञानिकांच्या मते जेनेटिक टेस्ट किंवा जनुकीय चाचणी ही संपूर्ण जनुकाऐवजी केवळ ह्याच भागाचे विश्लेषण करत असली तरीही ते कमी महत्त्वाचे नाहीये. त्याच्या मदतीने डिमेन्शिया, पार्किंसन्स सारखे आजार तसेच मधुमेहासमवेत अनेक घातक आजारांची पूर्वसूचना मानवाला मिळू शकते.
वास्तव आणि आभासी जगातील मॉडल ट्रीटमेंट
सध्या आजारी रुग्ण डॉक्टरला भेटायला त्याच्या दवाखान्यात जातो किंवा अगदीच अत्यवस्थ असल्यास डॉक्टरच घरी येऊन रूग्णाला तपासून जातात. आताचे हे चित्र भविष्यात कदाचित दिसणार नाही. वेब पोर्टलच्या माध्यमातून रूग्ण आणि डॉक्टर यांचा संवाद होईल. या पोर्टलच्या माध्यमातून रुग्णाच्या आजाराशी निगडीत सर्व महत्त्वाची लक्षणे एकत्र केली जातील आणि ती सर्व वेब इंटेग्रेटेड वायरलेस स्केल्स, मेडिकल डिव्हाईस- रक्तदाब, कफ आणि मॉनिटरिंग डिव्हाईसच्या मदतीने डॉक्टरांना सांगितली जातील. उदाहरणार्थ, रुग्णाच्या त्वचेवर डाग असेल तर त्याने पाठवलेल्या सेल्फी आधारे त्वचारोग तज्ज्ञ चाचण्यांची आवश्यकता आहे का त्याविषयी सल्ला देतील किंवा डॉक्टरांना प्रत्यक्ष भेटण्याची गरज आहे का हे सांगतील. इंटरनेटवर आधारित चाचण्या किंवा तपासणीसाठी वॉशिंग्टन विद्यापीठाने एक स्मार्टफोन ऍप विकसित केले आहे, जे डोळ्यांतील पांढरेपणा पाहून पॅन्क्रियाटिक कर्करोगाची तपासणी करेल. त्यासाठी रूग्णाला सेल्फी घ्यावा लागेल. यानंतर सदर ऍप त्या सेल्फीचा वापर बिलिरूबिनच्या उच्च पातळीची तपासणी करण्यासाठी करेल. बिलिरूबिनची उच्च पातळी हा आजार असण्याची शक्यता वर्तवते.
रोबोट घेतील काळजीः
हल्ली सर्वत्र यंत्रमानवाच्या मदतीने शस्त्रक्रिया केल्या जात आहेत. पण भविष्यात रूग्णसेवेतही रोबोट दिसल्यास आश्चर्य वाटायला नको. डॉक्टर रुग्णाला औषधांची चिठ्ठी देतात, तशी चिठ्ठी भविष्यात एटीएमप्रमाणे रोबोच देतील. या रोबोंचे नियंत्रण एका अल्गोरिदमकडून लांबून नियंत्रित केले जातील. जेणेकरून रूग्णांना औषधाचा योग्य डोस, योग्य वेळी दिला जाईल. रोबोट कदाचित भविष्यात फ्लेबॉटोमिस्टचे (रूग्णाच्या शिरेतून रक्त काढण्यासाठी किंवा सलाईन देण्यासाठी सुई घालण्याचे किंवा पंक्चर कऱण्याचे काम करणारी तज्ज्ञ व्यक्ती) कामही करतील. या रोबोटचे आरेखनच अशा पद्धतीने केले जाईल की त्यांना कोणत्या शिरेतून रक्त काढायचे आहे आणि कोणत्या शिरेतून सलाईन द्यायचे याचे ज्ञान असेल. ज्या देशांमध्ये रूग्णसेवेसाठी मनुष्यबळाची कमतरता असेल, तिथे रूग्णसेवा करण्याचे काम कऱण्यासाठीही रोबोटची नियुक्ती केली जाईल. काही रोबोट हे फिजिओथेरेपिस्ट प्रमाणेही काम करू शकतील, जेणेकरून ज्या रूग्णांना शारिरीक हालचाली अथवा व्यायामाची गरज आहे त्यांना मदत करू शकतील. एवढेच नव्हे तर आंशिक पक्षाघाताने ग्रस्त रूग्ण आणि ज्या रूग्णांना चालण्याफिरण्यात अडचण येत आहे, त्यांच्या मदतीसाठीदेखील वैज्ञानिक एक्सोस्केलेटनप्रमाणे रोबोट विकसित करीत आहे. हे रोबोट किंवा यंत्रे अशा प्रकारे आरेखन करून निर्माण केली जातील, जेणेकरून ते रूग्णांना शरीराच्या हालचाली करण्यासाठी मार्गदर्शन करू शकतील.
संगीताच्या माध्यमातून समजणार बाळाची हालचाल
गर्भवती महिलेला पोटातील बाळाची हालचाल, त्याची स्थिती जाणून घेण्याची उत्सुकता असतेच. येणाऱ्या काळात, गर्भवती महिलेच्या पोटावर एक मॉनिटरिंग पॅच लावूनही गर्भाशयातील स्नायूंमध्ये होणाऱ्या हालचाली टिपता येणे शक्य होऊ शकेल. यामुळे गर्भवती महिलेला प्रसुती कळा कधी सुरू होऊ शकतील, याचा अंदाज डॉक्टरना येऊ शकतो. एवढेच नव्हे तर बाळाच्या जन्मानंतर पालक बेबी कॅमेऱ्याच्या माध्यमातून आपल्या बाळाच्या श्वसनावरही नजर ठेवू शकतात. या कॅमेरा स्क्रीनवर बाळाच्या श्वसनाचे विवरण किंवा वर्णन असेल. बाळाने श्वास घेणे बंद केल्यास त्याविषयीचा इशाराही मिळू शकतो.
याबरोबरच, मुदतपूर्व प्रसुतीमध्ये जन्माला आलेल्या मुलांमध्ये संगीताच्या माध्यमातून मेंदूच्या हालचाली जाणून घेण्याचाही प्रयत्न केला जात आहे. स्वित्झर्लंडमधील जीनिव्हा विद्यापीठातील रूग्णालयामध्ये हे प्रयोग सुरू आहेत. ह्या अभ्यासादरम्यान संशोधकांनी काही निवडक गाणी एका विशेष हेडफोन्सच्या मदतीने अतिदक्षता विभागातील नवजात शिशु बाळांना ऐकवले. गाणी ऐकवल्यानंतर या बाळांची एमआरआय चाचणी केली गेली. ज्या बाळांना गाणी ऐकवली नव्हती त्या बाळांशी तुलना केल्यानंतर आलेले प्रारंभिक निष्कर्ष आशादायक आहेत. एमआरआय स्कॅनमधून मेंदूच्या हालचालींमधल्या सुधारणा लक्षात येतात. गाणी ऐकवलेल्या बाळांच्या एमआरआयच्या प्रारंभिक निष्कर्षामधून, या बाळांची झोपणे आणि उठणे ही दिनचर्या अधिक चांगली झाली असल्याचे दिसून आले आहे. हा प्रयोग यशस्वी झाला तर मुदतपूर्व प्रसुती झालेल्या बाळांच्या विकासात संगीत महत्त्वाची भूमिका बजावू शकते.
अमोल पवार