आंतरराष्ट्रीय कीर्तीचे भारतीय पक्षितज्ज्ञ, पक्षी निरीक्षक, लेखक डॉ. सालीम अली यांचा आज जन्मदिन. डॉ. सालीम मोइनुद्दीन अब्दुल अली यांचा जन्म मुंबईमध्ये मध्यमवर्गीय कुटुंबात 12 नोव्हेंबर 1896 रोजी झाला. ते एक वर्षाचे असतानाच त्यांच्या वडिलांचे व त्यानंतर दोन वर्षांनी आईचेही निधन झाले. त्यांचे मामा अमीरूद्दीन तय्यबजी यांनी त्यांचे पालनपोषण केले. ते नऊ भावंडांत सर्वांत धाकटे होते.
लहानपणापासूनच त्यांना पक्ष्यांची आवड होती. ते दहा वर्षांचे असताना त्यांनी गळ्यावर पिवळा डाग असलेली चिमणी पाळावयास विकत घेतली. त्यांना हा पक्षी कोणता हे माहीत नव्हते. म्हणून त्यांच्या मामांनी त्यांना बॉंबे नॅचरल हिस्टरी सोसायटीच्या कार्यालयात पाठविले. तेथे त्यांना या पक्ष्याची सर्व माहिती मिळाली. यानंतर मात्र त्यांना पक्षी निरीक्षणाचा छंद लागला.
सालीम अली वर्ष 1913 मध्ये मॅट्रिक परीक्षा उत्तीर्ण झाले. त्यानंतर त्यांनी सेंट झेव्हियर महाविद्यालयातून प्राणिविज्ञान विषयात बीए ऑनर्स ही पदवी संपादन केली. मात्र, ही पदवी विद्यापीठाच्या पदवीच्या समकक्ष समजली जात नव्हती. या कारणास्तव त्यांना भारतीय प्राणिवैज्ञानिक सर्वेक्षण संस्थेत नोकरी मिळाली नाही. पुढे त्यांची बॉंबे नॅचरल हिस्टरी सोसायटीत मार्गदर्शक व्याख्याता या पदावर नियुक्ती झाली. वर्ष 1929 मध्ये ते जर्मनीला बर्लिन विद्यापीठात गेले. तेथे त्यांना प्रसिद्घ पक्षितज्ज्ञ एर्व्हिन श्ट्रेझमान यांचे मार्गदर्शन मिळाले. तेथे सालीम अली यांनी पक्ष्यांचे वर्गीकरण, शरीररचनाशास्त्र, पक्ष्यांची मोजमापे घेणे यांचा अभ्यास केला. वर्ष 1931 साली ते भारतात परत आले. बॉंबे नॅचरल हिस्टरी सोसायटीचे ते उपकार्यवाह व नंतर अध्यक्षही झाले. त्यांनी भारतीय उपखंडातील पक्ष्यांच्या निरीक्षणासाठी अनेक अभ्यास मोहिमा आखल्या, त्यातून अनेक दुर्मिळ पक्ष्यांचे शोध लावले. तसेच पक्ष्यांसंबंधी लिहिलेले अनेक ग्रंथ लिहिले.
त्यांनी सुगरण घरटी कशी बांधते, विणीच्या हंगामातील सवयी यासंबंधी अभ्यासपूर्ण निरीक्षण केले आणि बॉंबे नॅचरल हिस्टरी सोसायटीच्या नियतकालिकात सुगरण पक्ष्यावर लेख प्रसिद्ध केला. जॉन हॅरेल कुक या पक्षितज्ज्ञांने त्यांना पक्षी शोधकार्यात खूप मदत केली. त्यांनी हिमालयातील कुमाऊँ तराई भागात “फिन्स बाया’, कच्छमधील फ्लेमिंगो वसाहत त्यांनी शोधून काढली. काळ्या मानेचा सारस (केन्स) लडाखमध्ये वर्ष 1976 मध्ये त्यांना सापडला. माळढोक या पक्ष्याचे निवासस्थान, त्याच्या सवयी यासंबंधी सविस्तर माहिती त्यांनी मिळविली.
स्थलांतरित पक्ष्यांमुळे स्थानिक पक्षीजीवनावरील परिणाम तसेच मानवी हस्तक्षेपाचा पक्ष्यांच्या जीवनावर काय परिणाम होतो या गोष्टींचा सखोल अभ्यास केला. सालीम अली यांनी “इंडियन बोर्ड ऑफ वाइल्ड लाइफ’ची स्थापना करण्यासाठी खूप प्रयत्न केले. भारतात केवलादेव घाना, चित्रस, पॉइंट कॅलीमर, हरिके लेक ही पक्षी अभयारण्ये त्यांच्या प्रयत्नातूनच निर्माण झाली. 1977 मध्ये त्यांनी सायलेंट व्हॅलीच्या रक्षणासाठी मोहीम हाती घेतली व त्यात त्यांना यश आले. त्यांच्या प्रयत्नातून केंद्र शासनाने पर्यावरण खाते सुरू केले. त्यांनी पेन्सिल, कागद, संयम आणि दुर्बिण एवढ्या साधनांच्या सहाय्याने पक्षिविज्ञानाची जोपासना केली, असे प्रसिद्ध जीवशास्त्रज्ञ जॉन बर्डन सांडर्सन हॉल्डेन यांनी म्हटले आहे. त्यांना पद्मभूषण व पद्मविभूषण हे पुरस्कार मिळाले. त्यांचे मुंबई येथे 20 जून 1987 रोजी निधन झाले.