रशिया आणि युक्रेन यांच्या युद्धाला महिन्यापेक्षा जास्त कालावधी उलटल्यानंतरही या रक्तरंजित संघर्षाला पूर्णविराम मिळण्याची कोणतीही चिन्हे दिसत नसतानाच या सर्व विषयांमध्ये यूनोसारख्या आंतरराष्ट्रीय संघटना केवळ मूक प्रेक्षकाच्या भूमिकेतच आहेत की काय, अशी शंका निर्माण होण्यासारखी परिस्थिती आहे.
रशियासारख्या बलाढ्य देशाने युक्रेनसारख्या छोट्या देशावर हल्ला करून या देशाला अक्षरश: खिळखिळे करून टाकलेले आहे. वृत्तवाहिन्यांवर जी छायाचित्रे प्रसिद्ध होत आहेत ती पाहता युक्रेनमधल्या विविध शहरांची अवस्था एखाद्या स्मशानासारखी झालेली दिसत आहे.
एवढ्या सगळ्या नुकसानीनंतरही युक्रेनने हार पत्करली नसल्यानेच रशियाचा स्वाभिमान जास्त दुखावला गेला आहे. आता त्यांनी अधिक घातक किंवा रासायनिक अस्त्रांचा वापर करण्याचा इशाराही दिला आहे. पण रशियाने जर या युद्धात रासायनिक अस्त्रांचा वापर केला तर नाटोला या युद्धात उतरावे लागेल, असा इशाराही नाटोने दिला असतानाच या सर्व गोष्टींबाबत फक्त निषेध नोंदवणे यापलीकडे यूनोने काही केलेले नाही. जगातील सर्व देशांची संयुक्त संघटना असणाऱ्या यूनोने याबाबत पुढाकार घेऊन रशिया आणि युक्रेन यांना चर्चेसाठी एकत्र आणून युद्ध सुरू झाल्या झाल्या ते संपवण्यासाठी प्रयत्न करण्याची गरज होती; पण यूनोने एखाद्या नोकरशाहीप्रमाणेच काम केल्यामुळे हा हिंसक संघर्ष महिन्यापेक्षा जास्त कालावधी उलटूनही अजून चालूच आहे.
पहिल्या महायुद्धामध्ये झालेल्या प्रचंड मनुष्यहानीमुळे आणि वित्तहानीमुळे अशा प्रकारचे संघर्ष भविष्यात होऊ नयेत म्हणून लीग ऑफ नेशन्स सारख्या एका संयुक्त संघटनेची स्थापना करण्यात आली होती. तरीसुद्धा दुसरे महायुद्ध लढले गेले आणि प्रचंड हानी झाली. त्यानंतर यूनोचा जन्म झाला. दुसऱ्या महायुद्धाने अण्वस्त्रांचा वापर आणि इतर अनेक घातक गोष्टी जगाला दाखवून दिल्या. लाखो लोकांचे बळी गेले. जगातील अनेक अर्थव्यवस्था संपुष्टात आल्या. युद्धाचे हे सर्व परिणाम समोर असतानाही नंतरच्या कालावधीमध्येसुद्धा यूनोला फारसे काही करता आले नाही. विविध देशांमध्ये युद्धाचे अनेक प्रकार घडले; पण फक्त मूक प्रेक्षक होण्याशिवाय यूनो काही करू शकली नाही, हे वास्तव आहे.
आता तर रशिया आणि युक्रेन यांच्यात युद्ध लढले जात असताना यूनोने हे युद्ध टाळण्यासाठी किंवा सुरू झाल्यानंतर ते लवकर संपवण्यासाठी काहीतरी महत्त्वाचे काम करण्याची गरज असताना फक्त बैठका घेऊन त्यामध्ये रशियाच्या निषेधाचा ठराव घेण्यापलीकडे काहीही केलेले नाही. यूनोशी निगडित सर्व संघटना अमेरिकेच्या इशाऱ्यावर चालतात, असा आरोप आतापर्यंत होत होता. पण आता या विषयात अमेरिकेनेही फक्त रशियाचा निषेध करण्यापलीकडे इतर कोणतीही भूमिका घेतलेली आहे, असे दिसत नाही. नाटो संघटनेमध्ये युक्रेन समाविष्ट होण्याची भीती असल्यामुळे रशियाने हा सगळा हिंसक संघर्ष सुरू केला आहे, त्या नाटोनेही आता कुठे भूमिका घेऊन “जर रासायनिक हल्ला झाला तर आम्ही युक्रेनच्या पाठीशी उभे राहू’, असे म्हटले आहे.
पण नाटोचा सदस्य होण्याबाबत पुनर्विचार करू अशी भूमिका आता युक्रेनच्या सत्ताधाऱ्यांनी घेतल्यामुळे आणि रशियाला तेच हवे असल्यामुळे आगामी कालावधीमध्ये आपोआपच रशिया आणि युक्रेन आपापसातील संघर्ष थांबवतील अशी पण शक्यता आहे. तसे झाले तर तोसुद्धा यूनोचा पराभवच मानावा लागेल. युक्रेनला नाटोचा सदस्य करून रशियासमोर आव्हान उभे करणे हेच नाटो सदस्यांचे मुख्य ध्येय होते ते लक्षात आल्यानेच रशियाने युक्रेनवर हल्ला केला. युक्रेनला धडा शिकवण्यासाठी दक्षिण कोरिया, उत्तर कोरियाप्रमाणे युक्रेनचे दोन तुकडे करण्याचाही रशियाचा विचार आहे. एकेकाळी रशियाचा भाग असलेल्या युक्रेनमध्ये अनेकजण रशियाधार्जिणे आहेत आणि रशियन भाषा बोलणारे आहेत. त्यांना रशियाविषयी सहानभूतीसुद्धा आहे.
याच एका भांडवलावर दोन तुकडे करून युक्रेनला धडा शिकवण्याचा रशियाचा विचार आहे. पण या सर्व बाबतीत यूनो किंवा इतर जागतिक संघटना काहीही करू शकत नाहीत व काही करायची त्यांची इच्छा नाही, हेच चित्र आज तरी समोर येताना दिसत आहे. जागतिक प्रतिष्ठा जपण्यासाठी आणि युक्रेनसारख्या छोट्या देशाला धडा शिकवण्यासाठी रशिया आणि रशियाचे नेते व्लादिमीर पुतीन कोणत्याही टोकाला जाऊ शकतात याची कल्पना जगातील सर्वच देशांना आहे; पण अमेरिकेचे अध्यक्ष बायडेन यांनीही याला विरोध न करता पुतीन यांच्या नेतृत्वाला विरोध केला असून रशियाचे नेतृत्व बदलण्याची गरज आहे, असे म्हटले आहे.
पुतीन यांच्या जागी दुसरा कोणताही नेता आला तरी आजवरचा इतिहास बघता तो नेताही जुन्या नेत्यांप्रमाणेच धोरण राबवणार, यात कोणतीच शंका नाही. त्यामुळे युद्धात एकीकडे युक्रेनचा जीव जात असताना इतर सर्व देशांना आपले राजकारण सुचत आहे, असाच याचा निष्कर्ष काढावा लागतो. यूनो असो किंवा नाटो किंवा इतर कोणतेही प्रादेशिक सहकार्य करणाऱ्या संघटना असोत त्यांनी केवळ आपल्याच हिताचा विचार करणे थांबवून जागतिक पातळीवर घडणाऱ्या घडामोडींची दखल घेऊन अशा प्रकारचे युद्ध संघर्ष थांबवण्याबाबत निश्चित अशी भूमिका घेतली नाही, तर आगामी कालावधीमध्येसुद्धा अशा प्रकारच्या चुकीच्या गोष्टी घडण्याची शक्यता आहे.
जगाच्या नकाशावर चीन, उत्तर कोरिया, पाकिस्तान यासारखे युद्धपिपासू देशही आहेत. रशिया आणि युक्रेन यांच्यातील संघर्ष जरी थांबला तरी त्यानंतर जगाच्या पाठीवर कोठे इतरत्र दुसरा कोणताही संघर्ष सुरू होणारच नाही, अशी हमी देता येणार नाही. कारण जागतिक शांततेची हमी घेऊन जन्माला आलेला यूनो फक्त मूक प्रेक्षक बनून कित्येक वर्षे काम करत आहे. यूनोने आपली कार्यपद्धती बदलली नाही तर आगामी कालावधीमध्ये अशा प्रकारचेसंघर्ष होणे अपरिहार्य आहे आणि त्यास संपूर्णपणे यूनोच जबाबदार असेल.