रशिया आणि युक्रेन यांच्यातील हिंसक संघर्षाला चार-पाच दिवस होऊन गेले तरी अद्यापही हा संघर्ष नजीकच्या कालावधीमध्ये शांत होईल, अशी लक्षणे दिसत नाहीत. या सर्व पार्श्वभूमीवर विविध देशांनी घेतलेल्या भूमिका पाहता त्याचे वर्णन खरे तर “म्हातारी मेल्याचे दुःख नाही; पण काळ सोकावतो’ या शब्दातच करावे लागेल. ज्या बेडरपणे रशियाचे अध्यक्ष व्लादिमीर पुतीन यांनी युक्रेनसारख्या शेजारी देशावर हल्ला करून लाखो नागरिकांचा जीव धोक्यात आणला आहे, तोच बेडरपणा आज जगातील कोणत्याही देशाला रशियाला विरोध करताना दाखवता आला नाही, हेच खरे दुःख आहे. अमेरिकेसारख्या जगातला मोठ्या महासत्ता म्हणवणाऱ्या देशाने फक्त या युद्धाचा निषेध करून रशियावर काही वैयक्तिक निर्बंध घालणे आणि काही क्षेपणास्त्र पाठवण्याच्या आश्वासना पलीकडे काहीही केलेले नाही.
रशिया चर्चेला तयार नसेल तर तिसरे महायुद्ध अटळ आहे, असे बायडेन यांनी म्हटले असले तरी याचा फारसा परिणाम रशियावर झालेला नाही. ज्या नाटोच्या किंवा नाटो देशांच्या पाठिंब्यावर युक्रेनने रशियाला अंगावर घेण्याची भूमिका घेतली होती त्या नाटो देशांनीही युक्रेनच्या पाठीमागे थेट उभे राहण्याचा निर्णय घेतला नाही. दोन दिवसांपूर्वी झालेल्या यूनोच्या सभेतही युक्रेनवर रशियाने केलेल्या हल्ल्याचा निषेध करणारा प्रस्ताव जेव्हा सभेत मांडण्यात आला तेव्हा अर्थातच रशियाने आपल्या विशेषाधिकाराचा वापर करून हा प्रस्ताव फेटाळून लावला; पण या प्रस्तावावर जेव्हा मतदान झाले तेव्हा चीन,
भारत आणि यूएई या तीन देशांनी तटस्थ राहणे पसंत केले ही गोष्ट याठिकाणी लक्षणीय मानावी लागेल. प्रत्येक देश आपापले हितसंबंध लक्षात घेऊन या रशिया-युक्रेन संघर्षाकडे पाहत असेल तर हा संघर्ष कधीच थांबणार नाही. उलट जगातील आणखी काही साम्राज्यवादी आणि वसाहतवादी देशांना अशाच प्रकारची आक्रमक भूमिका घेण्याचे प्रोत्साहन या सर्व घटनांमुळे मिळू शकते. काही महिन्यांपूर्वी तालिबान्यांनी जेव्हा अफगाणिस्तानमधील राजवट बाजूला करून
स्वतःचे सरकार स्थापन केले तेव्हाही जगातील इतर देश काहीही करू शकले नव्हते. आता त्याच तालिबान्यांनी रशियाने युक्रेनवर केलेल्या हल्ल्याचा निषेध केला आहे, हा फार मोठा विरोधाभास मानावा लागतो. खरे तर या जगाला पहिल्या आणि दुसऱ्या महायुद्धाचा मोठा अनुभव असल्याने आणि अशा प्रकारचे जागतिक संघर्ष टाळण्यासाठी यूनोसारख्या संघटनांची स्थापना झाली असूनही यूनो या सर्व घडामोडींमध्ये नेहमीच निष्प्रभ आणि निरुपयोगी ठरते असे आतापर्यंत सिद्ध झालेले आहे. रशियासारख्या महाकाय ताकदीला प्रत्युत्तर देण्यासाठी जरी नाटोसारखी संघटना असली तरीही युक्रेनच्या पाठीशी उभी राहिलेली नाही. या संघटनेमध्ये युक्रेन सामील होत असल्याच्या पार्श्वभूमीवर रशियाने युक्रेनवर हल्ला केला आहे,
हे सर्व जगाला माहिती असतानाही नाटोने याबाबत कोणतीही ठोस भूमिका अद्याप घेतलेली नाही. या संघर्षात जर वेळीच जगातील प्रमुख महासत्तांनी आणि यूनोसारख्या संघटनांनी लवकर हस्तक्षेप केला नाही तर नजीकच्या कालावधीमध्ये अशा अनेक घटना घडू शकण्याचा धोकाही लक्षात घ्यायला हवा. चीनसारखा धूर्त आणि मतलबी देश तैवान आणि तिबेट सारख्या देशांचा घास घ्यायला नेहमीच तयार आहे. उत्तर कोरिया आणि दक्षिण कोरियामधील संघर्ष गेली कित्येक वर्षे कायम आहे. पाकिस्तानसारखा युद्धखोर देश नेहमीच भारताबरोबर संघर्षाच्या भूमिकेत आहे. इराकची लष्करी ताकद आणि महत्त्व कमी झाले असले तरी काही वर्षांपूर्वी त्यांनी कुवेतवर ताबा मिळवला होता. तेव्हा असेच मोठे आखाती युद्ध झाले होते, हे याठिकाणी विसरता येत नाही.
साहजिकच आताच या सर्व संघर्षामध्ये महत्त्वाचा निर्णय होऊ शकला नाही, तर चीन आणि पाकिस्तान यांसारख्या देशांना भविष्यात अशाच प्रकारे वागण्याचा संदेशच अप्रत्यक्षरीत्या दिला जात आहे, हा धोकाही लक्षात घ्यायला हवा. अमेरिकेसारखा बलाढ्य देश जर जगातील सर्वात मोठी महासत्ता म्हणून स्वतःचे कौतुक करत असेल, तर या सर्व संघर्षात अमेरिकेने पुढाकाराची भूमिका घेतलेली नाही. तरी अर्धा डझन देशांनी युक्रेनच्या मदतीसाठी लढाऊ विमाने, शस्त्रास्त्रे पाठविली आहेत. पण त्यांना प्रत्यक्ष युक्रेनमध्ये दाखल होण्यास अडचणी आहेत. सध्या अमेरिका आणि रशिया यांच्यातील शीतयुद्ध संपले असले तरी ते फक्त कागदावरच संपले आहे. अमेरिका आणि रशिया यांच्यातील हा संघर्ष अद्यापही कायम आहे. सध्या अफगाणिस्तानमध्ये ज्या घडामोडी घडत आहेत त्याला काही प्रमाणात अमेरिका आणि रशिया यांच्यातील संघर्ष कारणीभूत होता आणि युक्रेनमधील संघर्षालाही अमेरिका आणि रशिया यांच्यातील सत्तास्पर्धा कारणीभूत आहे हेही नाकारून चालणार नाही.
हे सर्व माहीत असूनही अमेरिका कोणतीही भूमिका घेत नाही, फक्त रशियावर निर्बंध लादून काहीही साध्य होणार नाही. जगातील महत्त्वाच्या जागतिक संघटना अमेरिकेच्या अधिपत्याखाली असतील तर अमेरिकेने या काळात पुढाकार घेऊन रशिया विरोधात एखादी ठोस भूमिका घेण्याची हीच वेळ आहे. रशियाने ज्या बेडरपणे युक्रेनवर आक्रमण केले आहे त्यामुळे आपोआपच रशिया हा जगातील सर्वात मोठा देश म्हणून समोर येऊ पाहत आहे. अमेरिकेच्या महासत्ता म्हणून अस्तित्वालाच आव्हान देण्याचे काम यानिमित्ताने रशियाने केले आहे. अमेरिका सांगेल त्याप्रमाणे काम करणारे ब्रिटन, जर्मनी आणि फ्रान्स हे देशही स्वतःहून कोणतीच भूमिका रशिया विरोधात घेत नाहीत, हे अनेक वेळा सिद्ध झाले आहे.
साहजिकच अमेरिकेच्या पुढाकाराशिवाय काहीही होणार नाही; पण अशा प्रकारचा कोणताही पुढाकार घेण्याची अमेरिकेची इच्छा सध्या तरी दिसत नाही. गेल्या शंभर वर्षांच्या कालावधीत झालेल्या दोन जागतिक महायुद्धासह इतर अनेक युद्धांमुळे संबंधित देश किती होरपळत आहेत याची उदाहरणे समोर असतानाही जगातील कोणत्याही देशाला रशिया आणि युक्रेन यांच्यातील हा हिंसक संघर्ष थांबावा असे वाटत नाही, हे खरोखरच दुर्दैवी आहे. स्वतःला महासत्ता म्हणवणारी अमेरिका, महासत्तेच्या दिशेने वाटचाल करणारे चीन आणि भारत या देशांनी वेळीच या विषयात भूमिका घेतली नाही तर युद्धाचा धोका आणखी वाढेल. त्यामुळे आक्रमक युद्धखोर आणि वसाहतवादी देशांना अंकुश लावण्याची हीच वेळ आहे.