शर्मिला जगताप
पु. ल. देशपांडे यांचे नाव अनेक अंगांनी प्रसिद्ध आहे. पु. लं. ची नाटके जशी लोकप्रिय आहेत तशीच त्यांची जीवन जगण्याबद्दलची आसक्ती ही तितकीच लक्षात घेण्यासारखी होती. स्वच्छ प्रसन्न मनाने जीवनाला सामोरे जाणाऱ्यांत पु. लं. चे नाव अग्रभागी ठेवायला हवे आणि म्हणूनच अशा या जीवनावर निस्सीम प्रेम करणाऱ्या माणसाकडून एखादे लेखन जेव्हा होते, रंगमंचावर ते अवतरले होते, त्यावेळेस रसिक मंत्रमुग्ध होऊन गेले होते. खळाळत्या भाषा प्रवाहात हरवून गेले होते. उपनिषदकार म्हणतात, वाणीची उपासना करा, जो वाणीला ब्रह्म समजून उपासना करतो, तो वाणीच्या साम्राज्यात स्वतंत्र होतो. वाणीलाच ब्रह्म समजून जो तिची उपासना करतो तो… तो… एखादेवेळी ब्रह्मघोटाळ्यात सापडतो. पु. लं. च्या फुलराणीत प्रा. अशोक जहागीरदार अशाच गोंधळात सापडलेला आहे. बर्नार्ड शॉ यांच्या पिग्मॅलियन नाटकाचे पु. लं. नी फुलराणी हे रूपांतर केले असून दिग्दर्शनही पु. लं. चेच होते.
ही फुलराणी कशी राजकन्या बनेल, रसिकांच्या मनातील हा प्रश्न फुलराणी राज्यकन्या बनल्यानंतर रसिक आनंदीत झाला होता.
प्रा. अशोक जहागीरदार या भाषावेडाने झपाटलेल्या प्रोफेसराला एका भयानक क्षणी सिनेमा थिएटरवर एक मंजुळा ही फुलवाली दिसते. प्रथम त्याचे तिच्याकडे लक्ष नसते; परंतु मंजुळेच्या वेण्या विकायच्या पद्धतीने अशोकचे मन ती आपणाकडे खेचून घेते. अशोक तिच्या त्या रांगड्या अस्सल बोलीभाषेवर पकड बसवण्याच्या खटपटीला लागतो… तोच डॉ. विश्वनाथ जोशी नावाचा एक सहाध्यायी त्याला भेटतो. अशोक “या मंजुळाची मी राजकन्या बनवून दाखवीन’ अशी पैज मारतो. डॉ. विश्वनाथ जोशी त्या पैजेची रक्कम द्यायला तयार होतात. आणि मग मंजुळेची मिस मंजुळा होण्यासाठी अशोक कामाला लागतो.
दरम्यान पु. लं.च्या भाषाविलासाचा, व्यक्तिदर्शनाचा प्रत्यय रसिकाला आलेला असतो. मंजुळाच्या शिकवण्या चाललेल्या असतात आणि प्रेक्षकांच्या आत कुठेतरी खोलवर सुखद, आनंददायक पाहिल्याचे समाधान मिळत असते. अशोक मंजुळेला राजकन्या बनवतो. परंतु मनस्वी मंजुळा अशोकच्या नकळत प्रेमात पडते. प्राध्यापक महाशयही या पैजेत तसे थोडेफार हरतातच आणि अखेरीस ही फुलराणी फुलते-हसते-मजा आणते. प्रेक्षकाला अंतर्मुख करून सोडते-इतकी की ती फुलराणी पाहावी आणि पुनःपुन्हा ऐकाविशी वाटू लागते, अशी होती.
पु. ल. देशपांडे यांच्या लेखनाचे हेच वैशिष्ट्य ठरते की त्यांच्या लेखनात वाचक जसा गुंगून जातो तसा त्यांच्या या फुलराणी नाटकात ऐकण्याबरोबरच पाहण्यातही तो मश्गुल झाला होता. पु. लं.ची ही फुलराणी आजही रंगमंचावर दिसते; तशीच जशी पहिल्यांदा रंगमंचावर उभी होती तशी…