वर्ष संपत आलं की त्यातल्या टॉप टेन वैज्ञानिक शोधांचं सिंहावलोकन करण्याचा प्रघात आहे. त्याप्रमाणे अनेक मोठमोठ्या संस्थांनी आपापल्या याद्या जाहीर केल्या आहेत.
यावर्षीच्या शोधांमध्ये सर्वात आधी नाव घ्यावं लागेल नुकत्याच यशस्वी झालेल्या फ्यूजन प्रयोगाचं. या प्रयोगासाठी जितकी ऊर्जा पुरवली त्यापेक्षा जास्त ऊर्जा त्यातून मिळाली. हे पहिल्यांदाच घडत आहे. त्यामुळे ऊर्जेचा प्रश्न सोडवण्यात हे तंत्रज्ञान प्रचंड उपयोगी ठरू शकतं. त्यानंतर क्रम येतो तो अर्थात अलीकडच्या स्टारचा, चॅट जीपीटीचा. इंटरनेटची मदत न घेता, आधीच्या ट्रेनिंगवरून शिकत, सहज उत्तर देऊ शकणारी चॅट जीपीटीही एआय प्रणाली आहे. आपणही या प्रणालीबरोबर वार्तालाप करू शकतो.
जगातल्या कित्येक जणांशी गप्पा मारत ही प्रणाली शिकत जाणार आहे ही कल्पना अत्यंत रोमांचक आहे. उद्या काय घडेल याची आतुरतेने वाट पाहायला लावणारी आहे. तिसऱ्या क्रमांकावर आहे एआयच्या मदतीने प्रथिन रेणूंचं थ्रीडी मॉडेलिंग. ज्या कामाला संशोधकांना कितीतरी वर्षं खर्ची घालायला लागली असती, ते काम गुगलच्या डीपमाइंड एआय प्रणालीने अवघ्या अठरा महिन्यांमध्ये केलं. त्यामुळे आता अल्झायमर, मलेरिया, पार्किन्सनसारख्या अनेक आजारांवर लवकर उपाय मिळण्याची शक्यता निर्माण झाली आहे.
पुढचं कौतुक जेम्स वेब अवकाश दुर्बिणीचं. तिने घेतलेली छायाचित्रं आपण एव्हाना अनेक ठिकाणी पाहिली आहेत. अतिशय सुस्पष्ट आणि अवकाशाचा खोल वेध घेणारी ही छायाचित्रं किती अनमोल आहेत हे वेगळं सांगायला नको. अवकाश संशोधकांना हा दुर्मिळ खजिना उपलब्ध करून देताना त्या प्रकल्पातल्या तंत्रज्ञांना हजारो अडचणी आल्या. त्यांनी त्यावर केलेली मात अतिशय स्फूर्तिदायक आहे.
या साऱ्या शोधांच्या मागचं तंत्रज्ञान थक्क करून टाकणारं आहे. त्यात भर पडली आहे ती पहिल्यांदाच शंभर टक्के यशस्वी क्लिनिकल ट्रायलची. रेक्टल कॅन्सरशी झुंजणाऱ्यात बारा रुग्णांवर एका उपचार पद्धतीला शंभर टक्के यश मिळालं. कोणत्याही औषधाची किंवा उपचारांची क्लिनिकल ट्रायल घेताना अशी निष्पत्ती पहिल्यांदाच मिळाली आहे.
या पाचच्या पुढच्या यादीत अनेक वेगवेगळी क्षेत्रं आहेत. कॅन्सरवर उपयुक्त फ्लॅश फोटॉन रेडियो थेरपी, क्यूबिक बोरॉन आर्सेनाइडने सेमीकंडक्टर क्षेत्रात होऊ घातलेली क्रांती, डायमॉर्फस अशनीला किंचित धक्का देणारी नासाची फत्ते डार्ट मोहीम, प्रयोगशाळेत वाढवलेल्या आणि पॉन्ग खेळू शकणाऱ्या मानवी मेंदूच्या सक्षम पेशी, मंगळावरचा जेझेरोक्रेटरमधला तलाव, एन्सेलेड्सवर आढळलेला फॉस्फरस, प्लॅस्टिक खाणारे जीवाणू, हवेतून निर्माण केलेलं कार्बोहायड्रेट सोलैन, ग्रीनलॅंडमध्ये मिळालेला सर्वात प्राचीन डीएनए, उंदरांच्या मेंदूत माणसाचे न्यूरॉन्स, आपल्या आकाशगंगेच्या मध्यावर असलेल्या कृष्णविवराचं छायाचित्र, सेकंदाला एक पेटाबिट (एकावर पंधरा शून्य) याहून अधिक वेगाने डेटाचं प्रसारण, हजारो वर्षे चालेल अशी बॅटरी आणि कितीतरी.
तंत्रज्ञानाची झेप कुठवर आपल्याला घेऊन जाऊ शकते हे या वर्षाने दाखवून दिलं आहे!