सध्या चांद्रयान मोहिमेचा बोलबाला आहे. मनोरंजन क्षेत्रातदेखील चंद्राचा, चांदणीचा प्रभाव राहिला आहे. रुपेरी पडद्याच्या इतिहासात देव आनंदपासून शाहरुखपर्यंतच्या कलाकारांवर चंद्राने मोहिनी घातली आहे.
आतापर्यंत चंद्र हा आपल्यापासून खूपच दूर होता. त्याला आता तिसऱ्यांदा स्पर्श करण्याचा प्रयत्न केला जात आहे. हा प्रयत्न यशस्वी होतो की नाही हे कळेलच. यानिमित्ताने चंद्र पुन्हा चर्चेच्या मध्यवर्ती ठिकाणी आला. सणवार, पूजाअर्चा आणि सामाजिक मान्यता पाहता चंद्राचे अनेक शतकापासून पूजन केले गेले आहे तसेच चंद्राबरोबर अनेक कल्पना देखील जोडल्या गेलेल्या आहेत. त्यापैकीच एक म्हणजे प्रेमाचे प्रतीक.
प्रियकर हा आपल्या प्रेयसीच्या सौंदर्याची तुलना चंद्राशी करतो. या कारणांमुळेच चित्रपटात आणि गीतात चंद्राचीच छाप राहिली. निर्मात्यांनी चंद्राच्या सर्व कला एकत्र करत ते आपल्या दृश्यात साकारण्याचा प्रयत्न केला. चतुर्थीचा चंद्र ते पौर्णिमा यात चंद्राला मध्यस्थानी ठेवत प्रेक्षकांना आकर्षित केले. तसेच पृथ्वीपासून हजारो किलोमीटर अंतरावर असलेल्या चंद्राला निर्मात्यांनी अनेकदा संधी दिली. कधी चित्रपटाच्या मथळ्याला चंद्राने जोडले तर कधी गीतात चंद्राला आणले. चांदण्या रात्रीत हातात हात घालून प्रेमीयुगुल दाखवून निर्मार्त्यांनी बॉक्स ऑफिसवर बक्कळ कमाई केली.
चित्रपटांचे नाव आणि कथानक
दूज का चांद, चौदहवी का चांद, चांद मेरे आजा, चोर और चांद, चांद का तुकडा, ईद का चांद, चांदणी, ट्रिप टू मून, पूनम, पूनम की रात यासह असंख्य चित्रपटांची नावे सांगता येतील. यापैकी बरेच चित्रपट हिट झाले. तसेच चंद्राला केंद्रस्थानी ठेवून अनेक चित्रपट तयार झाले. यात मिशन मंगलपासून रॉकेट्री, मून मिशन यासारखे चित्रपट अंतराळ आणि चंद्रावर आधारित राहिले. 1963 मध्ये प्रदर्शित झालेला “कलाई आरसी’ हा पहिले इंडियन स्पेस चित्रपट होता आणि त्यात स्पेस ट्रॅव्हिलिंग आणि एलियन्सला दाखवले होते. यानंतर अंतराळ मोहिमा आणि स्पेसवर अनेक चित्रपट तयार झाले. 1967 मध्ये प्रदर्शित “चांद पर चढाई’ हा सायन्स फिक्शन चित्रपट होता आणि त्यात चंद्रावर लॅडिंगची कल्पना साकारली होती. विशेष म्हणजे दोन वर्षांनंतर अमेरिकी अंतराळवीर चंद्रावर उतरले. या चित्रपटात अंतराळवीराच्या भूमिकेत दारासिंह होते. विक्रांत मैसी आणि श्वेता त्रिपाठीचा चित्रपट कार्गो मध्ये 2027 चा काळ दाखविला आहे. म्हणजेच मानव हा चंद्राच्या पुढे जात मंगळ आणि ज्यूपिटरवर पोचेल.
हॉलीवूडमध्ये देखील चंद्र
केवळ हिंदी चित्रपट निर्मात्यांनाच नाही तर हॉलीवूडच्या नायकांना, निर्मात्यांना देखील चंद्र हा उत्सुकतेचा विषय. हॉलीवूडमध्ये चंद्रावर अनेक चित्रपट झाले आणि ते मून मिशन आधारित होते. असाच एक चित्रपट होता “द मार्शियन’ (2015). याचे दिग्दर्शन रिडले स्कॉयने केले होते. यात मॅट डॅमनची प्रमुख भूमिका होती. हा चित्रपट मोहिमेवर बेतलेला होता. यातील प्रमुख पात्राला अनेक अडचणीचा सामना करावा लागतो. चित्रपटाने अनेक पुरस्कार जिंकले. चंद्रावर पाऊल टाकणारे पहिली व्यक्ती नील आर्मस्ट्रॉंगच्या आयुष्यावर तयार झालेला “फर्स्ट मॅन’ हा 2018 मध्ये प्रदर्शित झाला होता.
डॅनियन शेजल यांच्या दिग्दर्शनाखाली तयार झालेल्या चित्रपटात नील आर्मस्ट्रॉंग भोवती कथानक फिरते. त्यांनी जेव्हा चंद्रावर पाऊल टाकले तेव्हा कोणकोणती आव्हाने होती, मोहीम कशी होती. याकडे सर्वांचे लक्ष वेधून घेतले. 2007 मध्ये प्रदर्शित “इन द शॅडो ऑफ मून’चे दिग्दर्शन डेव्हिड सिंगटन आणि ख्रिस्तोफर रिले यांनी केले. या चित्रपटात आर्मस्ट्रॉंग यांच्या प्रयत्नांचा उल्लेख केला आहे. 1960-70 मध्ये अमेरिकी सरकारने चंद्रावर जाण्याची मोहीम आखली तेव्हा पडद्यामागे काय काय घडत होते, हे सांगण्यात आले. एकाअर्थाने ती इनसायडर स्टोरी होती.
चित्रपटातील कथानक
“अपोलो’ अभियानांतर्गत तिसरे मानवी अभियान अपोलो-13 होते आणि त्याच नावाने चित्रपट तयार करण्यात आला. अपोलो-13 ला 1970 मध्ये प्रक्षेपित करण्यात आले आणि हा चित्रपट 1995 मध्ये प्रदर्शित झाला. या अंतराळयानाचे प्रक्षेपण झाल्यानंतर दोन दिवसांतच त्याचा स्फोट झाला. परिणामी नियंत्रण यानातून ऑक्सिजन गळती सुरू होते आणि वीज व्यवस्था ठप्प पडते. अंतराळवीर चांद्रयानाला जीवनरक्षक यानाच्या रूपातून वापर करतात आणि पृथ्वीवर परत येण्यास ते यशस्वी ठरतात. 1989 मध्ये प्रदर्शित “मूनट्रॅप’ हा एक सायन्स फिक्शन चित्रपट. त्याचे थेट कनेक्शन चंद्राशी दाखविण्यात आले. यात दोन स्पेस शटल अंतराळवीरांना काही रोबो चंद्राचे आमिष दाखवून त्यांना घेऊन जातात. या रोबोंना मानवी अवयव हवे असतात.
चंद्रावर गीत
केवळ चित्रपटांच्या मथळ्यातच नाही तर त्याच्यावर शेकडो गाणीदेखील लिहिली गेली आहेत. “दिल’ या शब्दांनंतर चंद्र हा शब्द गीतकारांसाठी आवडीचा राहिला. या चंद्राला नायिकेच्या रूपात कल्पनाशक्तीत बांधून ठेवले आणि चंद्राची आठवण काढली गेली. मग तो, “चौदहवी का चॉंद हो या आफताब हो, जो भी हो तुम खुदा की कसम..’ यासारखे अजरामर गीत का असेना. यात नायक आपल्या नायिकेला चंद्राच्या निमित्ताने कितीतरी उपमा देतो. वातावरण आनंदाचे असो, दु:खाचे असो, मिलनाचे असो किंवा विरहाचे. हिंदी चित्रपटात चंद्राला नेहमीच प्रेमाचे प्रतीक किंवा साक्षीदार म्हणून समोर आणण्याचा प्रयत्न केला आहे.
धीरे धीरे चल चॉंद गगन में (लव्ह मॅरेज 1959), खोया खोया चॉंद, खुला आसमॉं (कालाबाजार, 1960), चौदहवी का चॉंद हो या आफताब हो (चौदहवी का चॉंद, 1960), ये चॉंद सा रोशन चेहरा, झुल्फो का रंग सुनहरा (काश्मीर की कली 1964), चलो दिलदार चलो चॉंद के पार चलो (पाकिजा 1972), चॉंदने कुछ कहा, रात ने कुछ कहा (दिल तो पागल है, 1997), जाने कितने दिनों के बाद गली में आज चॉंद निकला (जख्म 1998), चंदा मामा सो गये (मुन्नाभाई एमबीबीएस 2003) याशिवाय चॉंद सी मेहबुबा हो मेरी… यासह शेकडो सुमधुर गीतांचा आधार चंद्रच राहिला आहे. एवढेच नाही तर चंद्राचे वास्तविक वातावरण कळूनही त्याच्या लोकप्रियेत थोडीही घट झाली नाही.
मराठीतला चंद्र
हिंदी, इंग्रजीप्रमाणेच मराठी चित्रपट आणि गाण्यातही चंद्राचा बोलबाला राहिला आहे. चंद्र आहे साक्षीला, चांदणे शिंपीत जा, तुझा लाजरा न साजरा मुखडा चंद्रवानी फुलला गं, हे सुरानो चंद्र व्हा यासारख्या प्रमुख मराठी गीतांचा उल्लेख करावा लागेल. मराठी भावगीत, प्रेमगीत आणि चित्रपटांत पदोपदी चंद्र दिसतो. गीतकारांनी, गायकांनी आणि प्रेक्षकांनी पडद्यावरील चंद्रावर भरभरून प्रेम केले. अलीकडेच प्रदर्शित झालेला चंद्रमुखी चित्रपटातील “चंद्रा…’ हे लोकप्रिय गीत चंद्रावरच्या अतूट प्रेमाची साक्ष देते.
सोनम परब