रोबोट्समध्ये वाढतच जाणारी बुद्धिमत्ता आणि पॉवर बघता संभावित परिणामांबाबत व्यक्त केल्या जाणाऱ्या शक्यतांविषयी…
रोबोट नाव ऐकताच आपल्या मनात एक राखाडी रंगाचे भले मोठे मानवी चेहऱ्याचे यंत्र उभे राहते. यास सुरुवातीस यंत्रमानव म्हटले गेले किंवा आजही रोबोट म्हणजे मानवी चेहरा असलेले यंत्रमानव असेच म्हणण्याचा प्रघात आहे. मात्र सर्वच रोबोट आताच नव्हे तर भविष्यातदेखील मानवी चेहऱ्याचे नसतील. आजसुद्धा रोबोटचे हजारो रूपं आहेत. ऑटोमेटेड ड्रोन हे सुद्धा एक रोबोटच आहे. मॅन्युफॅक्चरिंग फॅक्टरींमध्ये आपोआप अनेक काम करणारी मोठमोठी यंत्रंदेखील रोबोटच आहेत. मात्र रोबोटची आपल्याला जी सर्वप्रथम काल्पनिक ओळख झाली ती, मानवी चेहरा असलेल्या यंत्रमानव म्हणून. त्यामुळे रोबोट म्हटले की, आपल्या समोर यंत्रमानवाचीच आकृती उभी राहते.
चेकप्रजासत्ताक देशाचे लेखक कॅरेल चॅपेक आपल्या “आर यू आर’ म्हणजे “रोसुम यूनिव्हर्सल रोबोट्स’ नाटकात रोबोट्सची कल्पना मानवी चेहऱ्याच्या यंत्रकामगारांशी केली आहे, जे एका विशिष्ट क्षणी माणसापेक्षा अधिक शहाणे होतात आणि माणसाविरोधातच बंड पुकारतात. मात्र हा साहित्याचा विषय आहे. साहित्य आणि व्यावहारिक जगात फरक असतो. व्यावहारिक दुनियेतील रोबोट्स हा मानवी चेहऱ्याचाच असावा अशी सध्या तरी आवश्यकता नाही. तसेच तो मानवाविरोधात संघर्षास उभा राहील अशीही सध्या स्थिती नाही.
असंख्य रूपातील रोबोट्सविषयी यूसी बर्कले रोबोटिक इंजिनिअर ऍना ड्रेगन सांगते की, एक रोबोट हा मशिनच्या संयोगाने तयार केलेला आर्टिफिशियल इंटेलिजेंट एजेंट असतो, जो जगावर प्रभाव टाकण्याचे काम करू शकतो.
रोबोट झाडावर चढू शकतो. आपल्याला जे वाहन चालवण्यास अवघड जाते ते वाहन रोबोट चांगल्या प्रकारे आणि सहज चालवू शकतो. जर तुम्ही एखादे वाहन स्वतः चालवत असाल तर ते वाहन रोबोट होऊ शकत नाही. ज्या ड्रोनला तुम्ही स्वतः ड्राइव्ह करत असाल तर त्या ड्रोनलासुद्धा रोबोट म्हणता येणार नाही. उलट एखादा ऑटोमेटिक ड्रोन जो स्वतःच उडतो, कुठे उडत जायचे ते स्वतःच ठरवितो, उडल्यानंतर पुन्हा परत येणे आणि जमिनीवर उतरणेसुद्धा स्वतःच ठरवित असेल तर अशा ड्रोनला रोबोट म्हणावे. थोडक्यात, एखाद्या मशीनमध्ये जर इंटेलिजेंस भाग आहे, तीच मशीन रोबोट आहे. जर एखादी मशीन स्वतःच विचार करून निर्णय घेते तेव्हा ती मशीन नसते, ती एक रोबोट असते.
मॅसाच्युसेट्स इन्स्टिट्यूट ऑफ टेक्नोलॉजीच्या मीडिया लॅबचे एक रोबोटिस्ट केट डार्लिंग सांगते की, “एक मशीन जी कॉम्प्युटरद्वारे प्रोग्रॅम करण्यास योग्य असते, जी स्वतः किंवा स्वयंचलित रूपात आपले काम स्वतःच करते त्यास रोबोट म्हणतात.’ मात्र रिमोट कंट्रोलने चालणारी कोणतीही मशीन रोबोट होऊ शकत नाही. कारण अशा मशीनला तुम्ही कमांड देत असतात. ती मशीन स्वतःहून काम करीत नाही. उदाहरणार्थ, तुमच्या घरातील टीव्ही रोबोट नाही. कारण टीव्ही चालवण्यासाठी तुम्हाला कमांड द्यावी लागते. रिमोटचा वापर करावा लागतो. टीव्ही तोपर्यंत सुरू असतो जोपर्यंत तुम्ही त्याला सुरू ठेवता. टीव्ही स्वतः निर्णय घेऊ शकत नाही. टाइम सेट केल्यावर टीव्ही आपोआप बंद होतो पण त्यासाठी तुम्हीच अगोदर कमांड दिलेली असते. तुम्ही यास अर्धा रोबोट म्हणून शकता. अशा प्रकारचे अनेक अर्ध्ये रोबोट्स आहेत जे ऑटोमॅटिक पद्धतीने काम करतात. मात्र त्यासाठी त्यांना रिमोटने कंट्रोल करावे लागते. जर तुम्ही रिमोटचा वापर केला नाही तर ते चालत नाहीत.
भविष्यात अधिकांश रोबोट स्वतःच निर्णय घेणारे असतील. याचा विचार करताच मानवाचा एक गट यामुळे घाबरून जातो की, त्यांना वाटते जर कुणातही जर विचार करण्याची क्षमता असेल मग तो मानव असो की यंत्र, तो कोणताही निर्णय घेऊ शकतो. मात्र रोबोट बाबत असे मत मांडणे योग्य ठरणार नाही. कारण स्वतःच निर्णय घेण्याची क्षमतासुद्धा रोबोटमध्ये मानवाने निर्माण केली आहे. अप्रत्यक्षपणे रोबोटवर प्रत्येकवेळी नियंत्रण ठेवले जाऊ शकते.
जरी असे दिसत असले की, एखादा रोबोट स्वतःच सुरू होण्याचे आणि बंद होत असेल तसेच अनेक निर्णय घेत असेल तरी त्याची ही तमाम क्षमता त्यांच्या आत असलेली बायनरी कॅलकुलेशनवर आधारित असते आणि हे तंत्रज्ञान मानवाच्या बुद्धीचा आविष्कार आहे. त्यामुळे त्याचा पासवर्डसुद्धा मानवाजवळच आहे. याबाबत नॉर्थ इस्टन यूनिव्हर्सिटीचे रोबोटिक एक्सपर्ट हनुमंत सिंह म्हणतात की, रोबोट एक प्रणाली आहे, जी गुंतागुंतीच्या स्वरूपात आहे. त्यात संवेदनशीलता आणि सक्रियता दोन्हीही उपलब्ध आहे. एक रोबोट ऑटोमेटिड असतो, गुंतागुंतीचा असतो, आपले निर्णयसुद्धा स्वतःच घेतो आणि सक्रियही राहतो. असे असले तरी यामागे अदृश्य रूपात मानवच आहे. रोबोटच्या क्षमतांमागे मानवाचेच डोके आहे. त्यामुळे भविष्यात जरी सगळीकडे रोबोटच रोबोट दिसले तरी ते मानवाचे प्रतिस्पर्धी नसतील तर मानवाचे गुलाम असतील.