इंटरनेटला आपण “माहितीचं महाजाल’ म्हणतो. अर्थात, त्याचा माहिती मिळवण्यासाठी उपयोग करणारे वापरकर्ते किती आणि त्या जाळ्यात “अडकलेले’ लोक किती, हा संशोधनाचा विषय आहे. जानेवारी 2020 पर्यंत जगातले 92 टक्के लोक मोबाइलच्या माध्यमातून इंटरनेटचा वापर करतात, हे स्पष्ट झाल्यामुळे सिटीझन्सच्या बरोबरीने नेटीझन्स अस्तित्वात आहेत, असे म्हणायला हरकत नाही. व्ही. आर. सोशल या सोशल मीडिया मॅनेजमेंट फर्मने जगभरातल्या इंटरनेट आणि मोबाइल वापरकर्त्यांची आकडेवारी प्रसिद्ध केलीय. जगातले साडेचार अब्ज लोक इंटरनेटचा वापर करतात आणि त्यातले 3.8 अब्ज लोक सोशल मीडियावर सक्रिय आहेत.
म्हणजे, सोशल मीडिया नाकारून इंटरनेट वापरणारे लोक अगदीच थोडे आहेत किंबहुना बहुतांश लोक सोशल मीडियासाठीच इंटरनेट वापरतात, असे म्हणायला वाव आहे. जगातले साठ टक्के लोक आजमितीस ऑनलाइन झालेत. इंटरनेट आणि मोबाइल वापरणाऱ्यांची संख्या गेल्या वर्षीपेक्षा यावर्षी जवळजवळ साडेबारा कोटींनी वाढली आहे. माणसं इंटरनेटवर किती वेळ व्यतीत करतात, याची ताजी आकडेवारी पाहून मन भरून आलं. माणूस सरासरी आठ तास झोप घेतो आणि बारा तास त्याला मुख्य उद्योग आणि इतर गोष्टींसाठी मिळतात, असं गृहित धरलं जातं. त्या बारा तासातले सरासरी 6 तास 43 मिनिटं माणसं इंटरनेटवर असतात. म्हणजे झोपेचा वेळ वगळता उरलेला 40 टक्के वेळ नेटवर जातो.
उपरोक्त सर्व आकडेवारी मुद्रित माध्यमांत प्रसिद्ध झालेली आहे आणि त्यावर सकारात्मक किंवा नकारात्मक अशी कोणतीही टिप्पणी करण्याचा हेतू इथे नाही; परंतु माहितीच्या महाजालात इतका वेळ राहूनसुद्धा आपल्याला काही महत्त्वाची माहिती असायला हवी, असं मात्र हमखास वाटतं. उदाहरणार्थ, नॅशनल क्राइम रेकॉर्ड ब्यूरोच्या म्हणण्यानुसार, 2018 मध्ये आपल्या देशात दररोज सरासरी 35 बेरोजगारांनी आणि स्वयंरोजगार करणाऱ्या 36 जणांनी आत्महत्या केली. या दोन्हींची आकडेवारी शेतकऱ्यांनी केलेल्या आत्महत्यांपेक्षा बरीच मोठी आहे.
त्या वर्षभरात 10 हजार 349 शेतकऱ्यांनी आत्महत्या केल्या, तर वर्षभरात 12 हजार 926 बेरोजगारांनी जीवनयात्रा संपवली. स्वयंरोजगार करणाऱ्या 13 हजार 149 जणांना जीवनापेक्षा मरण जवळचं वाटलं. दुसरीकडे विविध सरकारी विभागांमध्ये 36 लाख 34 हजार पदं रिक्त असल्याची आकडेवारी सरकारच्याच वित्त विभागानं दिलीय. प्राप्तिकर, रेल्वे, शिक्षण, पोलीस, आरोग्य अशा वेगवेगळ्या खात्यांमध्ये मनुष्यबळ कमी असल्यामुळे कामात अडचणी येतात. विविध राज्यांत पोलिसांच्या स्वीकृत पदांची संख्या 22 लाख 63 हजार एवढी आहे आणि त्यातली पाच लाखांपेक्षा अधिक पदं रिक्त आहेत. दुसरीकडे, योग्य व्यावसायिक प्रशिक्षणाचा अभाव असल्यामुळे तरुणांना खासगी क्षेत्रात नोकऱ्या मिळणं अवघड झालंय.
वरील दोन्ही परिच्छेदांमध्ये दोन वेगवेगळ्या विषयांची आकडेवारी आहे. या दोन्ही विषयांचा एकमेकांशी संबंध नाही आणि असलाच तरी त्याचा विचार कसा करायचा, हे आम्ही ठरवू शकत नाही. माहितीचं युग अवतरलंच आहे तर आपणही थोडी माहिती “शेअर’ करावी, एवढाच प्रामाणिक हेतू. जाता-जाता आणखी एक माहिती… फिलिपीन्स, दक्षिण आफ्रिका, ब्राझील आणि भारत या देशांमधील लोक इंटरनेटवर जास्तीत जास्त वेळ व्यतीत करतात आणि हे सर्व देश “विकसनशील’ आहेत.
– हिमांशू