शुक्रवार संध्याकाळपासून प्रत्येक सोशल मीडिया प्लॅटफॉर्मवर 2000 रुपयांच्या नोटेची चर्चा सुरू आहे. त्याचे कारण म्हणजे रिझर्व्ह बँकेने ते परत करण्याचा निर्णय घेतला आहे. मध्यवर्ती बँकेने म्हटले आहे की, 30 सप्टेंबरपर्यंत 2000 रुपयांची नोट इतर मूल्याच्या नोटांनी बदलून घ्या. 2016 मध्ये नोटाबंदीनंतर रिझर्व्ह बँकेने ही नोट जारी केली होती. पण स्वतंत्र भारताची पहिली नोट किती रुपयांची होती आणि ती कधी जारी करण्यात आली हे तुम्हाला माहिती आहे का?
देशात चलन जारी करण्याची जबाबदारी रिझर्व्ह बँक ऑफ इंडियावर आहे. कायद्याच्या कलम 22 नुसार, रिझर्व्ह बँकेला भारतात नोटा जारी करण्याचा अधिकार आहे. कलम 25 सांगते की, रिझर्व्ह बँक ऑफ इंडियाच्या केंद्रीय बोर्डाच्या शिफारशींचा विचार केल्यानंतर नोटांची रचना, फॉर्म आणि सामग्री केंद्र सरकारच्या मान्यतेच्या अधीन असेल.
स्वातंत्र्यानंतर सुमारे दोन वर्षांनी भारताने पहिली नोट जारी केली. रिझर्व्ह बँकेच्या म्हणण्यानुसार, स्वतंत्र भारताची पहिली एक रुपयाची नोट 1949 मध्ये जारी झाली होती. नोटेच्या वॉटरमार्क विंडोमध्ये किंग जॉर्जच्या पोर्ट्रेटच्या जागी सारनाथ येथील अशोक स्तंभाच्या सिंहाच्या चिन्हासह नवीन नोट जारी करण्यात आली.
रिझर्व्ह बँक ऑफ इंडियाने जारी केलेली सर्वोच्च मूल्याची नोट 10,000 रुपयांची होती. हे चलन 1938 मध्ये प्रसिद्ध झाले. पुन्हा 1946 मध्ये रिझर्व्ह बँकेने ते परत घेतले आणि छपाई रद्द केली. 1954 मध्ये पुन्हा 10,000 रुपयांची नोट जारी करण्यात आली. त्यानंतर 1978 मध्ये रिझर्व्ह बँकेने ती रद्द केली.
रिझर्व्ह बँकेने जारी केलेल्या बँक नोटांच्या भाषा पॅनेलमध्ये 15 भाषा दिसतात. याशिवाय नोटेच्या मध्यभागी ठळकपणे हिंदी तर नोटेच्या मागे इंग्रजी लिहिलेले आहे. नोटेचे मूल्य 15 भारतीय भाषांमध्ये लिहिलेले आहे.
8 नोव्हेंबर 2016 रोजी पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांच्या घोषणेनंतर 500 आणि 1000 रुपयांच्या सर्व नोटा चलनातून बाद झाल्या. या चलनी नोटांच्या जागी 500 आणि 2000 रुपयांच्या नोटा रिझर्व्ह बँकेने जारी केल्या.
रिझर्व्ह बँकेने सांगितले की 31 मार्च 2023 पर्यंत 3.62 लाख कोटी रुपयांच्या 2000 रुपयांच्या नोटा चलनात होत्या. एकूण नोटांच्या चलनात हे प्रमाण केवळ 10.8 टक्के आहे. 2000 च्या नोटा 2017-18 या वर्षात देशात सर्वाधिक प्रचलित होत्या. यादरम्यान बाजारात 2000 च्या 33,630 लाख नोटा चलनात होत्या. त्यांची एकूण किंमत 6.72 लाख कोटी रुपये होती.