– डॉ. मेघश्री दळवी
पर्सिव्हिअरन्स रोव्हर यावर्षी 18 फेब्रुवारीला मंगळावर उतरला. तेव्हापासून तो सतत नवनवीन माहिती आपल्याकडे पाठवतो आहे. कधी तिथे दूरदूरवर पसरलेल्या तांबड्या भूप्रदेशाची चित्रं, कधी इनजेन्युइटी हेलिकॉप्टरच्या उड्डाणाचा आवाज, तर कधी चक्क सेल्फी! त्याच्या ट्विटर अकाउंटवर ही सगळी मनोरंजक माहिती पाहताना तो खरोखरीच आपला मंगळावरचा दूत वाटतो.
अशीच एक ताजी माहिती म्हणजे पर्सिव्हिअरन्सने मंगळावर खडक ड्रिल करून गोळा केलेली दोन सॅम्पल्स सुमारे सहा सेंटीमीटर लांबीची ही सॅम्पल्स त्याने सहा आणि आठ सप्टेंबरला मिळवली. या नमुन्यांच्या प्राथमिक चाचणीचे निष्कर्ष खूप आशादायक आहेत. दीर्घ काळ हा खडकांचा अंतर्भाग पाण्याच्या संपर्कात होता असं त्यातून पुढे आलं आहे.
कोणे एके काळी मंगळावर पाणी होतं या सिद्धांताला पुष्टी देणारा हा निष्कर्ष आहे. अजूनही तिथे जमिनीखाली अतिशय खोलीवर पाणी मिळू शकेल, अशीही आशा पुन्हा निर्माण झाली आहे.
केटी स्टॅकमॉर्गन या नासाच्या भूशास्त्रज्ञ आहेत. त्यांच्या म्हणण्यानुसार भूजलाशी सतत संबंध आल्याने खडकांवर जे परिणाम होऊ शकतात, ते या नमुन्यांमध्ये दिसतात. अशा ओलसर खडकांमध्ये लहानमोठ्या छिद्रांमध्ये सूक्ष्मजीव जगू शकतात.
तेव्हा प्राचीन काळी असे जीव तिथे असू शकतात, असं केटी स्टॅकमॉर्गन यांचं मत आहे. पर्सिव्हिअरन्सचा 7 फूट लांबीचा रोबॉटिक आर्म आणि त्याच्या टोकाला जोडलेलं ड्रिल ही सुमारे तीन हजार सुट्या भागांना जोडून केलेली अत्यंत गुंतागुंतीची यंत्रणा आहे. या यंत्रणेने ऑगस्टमध्ये एका खडकाला ड्रिल करण्याचा प्रयत्न केला होता, पण तो अपयशी ठरला.
यावेळचे प्रयत्न यशस्वी झाल्याने या यंत्रणेची क्षमता सिद्ध झाली आहे. मंगळावरची भौगोलिक आणि वातावरणीय परिस्थिती खूप पूर्वी सजीवांना पोषक होती, त्याअर्थी तिथे सजीवसृष्टी होती पण नंतर नष्ट झाली, असा एक सिद्धान्त आहे. त्याचे पुरावे मिळतात का याचाही आपण प्रयत्न करत असतो.
आपण अंतराळात एकटे आहोत का, की इतरत्रही सजीवांचा उदय झाला असेल, विविध जीवसृष्टी उत्क्रांत होत गेली असेल, याचं कुतूहल त्यामागे आहे. पर्सिव्हिअरन्सने घेतलेल्या नमुन्यांमुळे शास्त्रीय वर्तुळात म्हणूनच एक चैतन्य पसरलेलं आहे.
येझेरो विवराच्या आसपास पर्सिव्हिअरन्स आणखी सुमारे तीस नमुने गोळा करेल अशी योजना आहे. ज्वालामुखीने निर्माण झालेलं हे विवर म्हणजे एके काळी पाण्याने भरलेला तलाव होता असा अंदाज आहे. किंबहुना त्याच्या येझेरो नावाचा स्लाविक भाषांमध्ये तलाव असाच अर्थ आहे.
त्यामुळे येझेरो विवरात खनिजांचं प्रमाण चांगल्यापैकी असेल आणि त्या खनिजांमुळे काही जीवाश्म अजूनही सुरक्षित असतील असा शास्त्रज्ञांचा होरा आहे. पर्सिव्हिअरन्स सगळे नमुने पृथ्वीवर घेऊन आल्यानंतर त्यांचं सखोल विश्लेषण करता येईल. मात्र, त्यासाठी शास्त्रज्ञांना 2031 पर्यंत थांबावं लागणार आहे.