डॉ. मेघश्री दळवी
एक काळ असा होता की, रोबोट्स फक्त विज्ञानकथांमध्ये असायचे. पण आता आपल्या आजूबाजूला हळूहळू रोबोट्स दिसायला लागले आहेत. रेस्टॉरंट्स, काही बॅंका, मॉल इथे रोबोट्सना पहायला गर्दी जमते. रुग्णांची काळजी घ्यायला हॉस्पिटल्समध्ये रोबोट्सचा वावर वाढायला लागला आहे.
यातले बरेच रोबोट्स कृत्रिम बुद्धिमत्तेचा वापर करतात. त्यांना काही साध्यासाध्या गोष्टींचं ट्रेनिंग अगदी सहज देता येतं.
ट्रेनिंग आणि मग निरीक्षण यांच्या मदतीने हे रोबोट्स कृत्रिम बुद्धिमत्तेच्या आधारावर निर्णय घेऊ शकतात. हॉस्पिटलमध्ये निर्जंतुकीकरण करणे, किंवा रुग्णांना वेळेवर औषध देणे, त्यांचं तापमान घेणं असं करत असताना त्यांच्या अनुभवात भर पडत जाते. या अनुभवावरून त्यांचा प्रतिसाद अधिकाधिक सुधारत जातो. अनुभवातून शिकत जाणं हे कृत्रिम बुद्धिमत्तेचं महत्त्वाचं लक्षण आहे आणि त्यासाठी योग्य ते ट्रेनिंग देणं हे तंत्रज्ञांसाठी अत्यंत कौशल्याचं काम आहे. पण उद्या रोबोट्सचा वापर खूप वाढणार आहे.
विशेषत: जिथे सोशल डिस्टन्सिंग पाळायचं आहे तिथे रोबोट्सचा पर्याय आश्वासक आहे. त्यामुळे बुद्धिमान रोबोट्सचं उत्पादन झपाट्याने वाढेल. अशा वेळी रोबोट्सना पद्धतशीर ट्रेनिंग देण्याचं जुनं तंत्र कदाचित अपुरं पडेल. म्हणून रोबोट्स केवळ निरीक्षणातून शिकतील का, यासाठी एमआयटी (मॅसॅच्युसेट्स इन्स्टिट्यूट ऑफ टेक्नॉलॉजी)मध्ये अलिकडे काही संशोधक काम करत आहेत.
निरीक्षणासाठी रोबोट्स आज अगदी उच्च दर्जाचं काटेकोर कॉम्प्युटर व्हिजन वापरतात. त्यातून नोंदलेल्या घटनांचं विश्लेषण करायचं, बारीकसारीक सगळ्या कृतींचा अर्थ लावायचा, हे ज्ञान साठवून ठेवायचं, आणि मग आवश्यक असेल तेव्हा गुंतागुंतीची तर्कप्रणाली वापरून संदर्भानुसार योग्य ती कृती करायची- अशी या संशोधनामागची संकल्पना. त्यासाठी संशोधकांच्या या चमूने टेबलवर जेवणासाठी ताटवाट्या यांची मांडणी करायची कृती निवडली.
काचेचा ग्लास, उभट मग, छोटी आणि मोठी प्लेट, वाटी, काटा, सुरी आणि चमचा अशा एकूण आठ वस्तू टेबलवर योग्य जागेवर मांडायच्या होत्या. आणि हे शिक्षण घेणार होता एक रोबोटिक आर्म. अर्थात, त्याला निरीक्षणासाठी नजर, म्हणजे कॉम्प्युटर व्हिजन होतं हे वेगळं सांगायला नको.
संशोधक मंडळींनी या वस्तू या रोबोटिक आर्मसमोर क्रमाक्रमाने मांडल्या. त्याने योग्य रचना समजून घेतल्यावर मग त्याची परीक्षा घेण्यात आली. त्याला चकवायला म्हणून परीक्षक मंडळींनी कधी काही वस्तू लपवून ठेव, कधी एका चमच्याऐवजी दोन ठेव, अशा करामती केल्या.
पण हा पठ्ठा त्या सगळ्याला पुरून उरला! दर वेळी त्याने उपलब्ध असलेल्या वस्तू अगदी सुबकपणे नेमक्या जागी मांडल्या. वीस हजार चाचण्यांमध्ये तो केवळ सहा वेळा चुकला. म्हणजे माणसापेक्षा निश्चितच जास्त अचूक! तेव्हा रोबोट्स माणसांचं निरीक्षण करत हळूहळू स्वत:च शिकत जाणार अशी आशा या संशोधकांनी व्यक्त केली आहे.