डॉ. मेघश्री दळवी
करोनाच्या धास्तीने जगाचा वेग मंदावला असला, तरी पर्यावरणाच्या समस्यांचा वेग मंदावलेला नाही. ग्लोबल वॉर्मिंगमुळे आर्क्टिक हिमसाठे वितळण्याचं प्रमाण लक्षणीय आहे. त्यात आता भर पडली आहे बर्फाचे रंग बदलण्याची. गेल्या महिन्याभरात याविषयी दोन मुख्य बातम्या आल्या – इटलीतील आल्प्स पर्वतरांगांमध्ये बर्फावर गुलाबी छटा परसल्याची आणि अंटार्क्टिकामधल्या बर्फावर हिरवा रंग ठळकपणे दिसू लागल्याची.
हे रंग आहेत अल्गी म्हणजे शैवालामुळे. इटलीतील हिमनद्या (ग्लेशियर्स) याआधीही वेगाने वितळण्याच्या नोंदी आहेत. जाड लोकरीने हिमनद्या आच्छादणे किंवा कृत्रिम बर्फ फवारणे असे उपाय तिथे करून पाहण्यात येत आहेत. पण हे उपाय कमी पडत आहेत असं दिसतं. प्रेसेना हिमनदीवरचं गुलाबी शैवाल ही समस्या केवळ आजपुरती नाही. तज्ज्ञांच्या मते रंगीत बर्फामुळे सूर्यप्रकाश अधिक शोषला जातो आणि अधिक बर्फ वितळायला लागतो. त्यामुळे शैवाल आणखी वेगाने वाढेल आणि हीच स्थिती कायम राहिली तर हे शतक संपेल तेव्हा आल्प्समध्ये बर्फ नावालाही उरणार नाही.
अंटार्क्टिकामध्येही तीच परिस्थिती. मे महिन्यात तिथलं तापमान अपेक्षेपेक्षा वर गेलं आणि त्याचा परिणाम म्हणून अधिक बर्फ वितळला. त्यामुळे हवेत आलेली आर्द्रता, वाऱ्याचे प्रवाह आणि वाढीला पोषक तापमान. पाहता पाहता शैवालाने जोर धरला आणि मोठमोठ्या हिमनद्यांवर हिरवं आच्छादन पसरायला लागलं. पूर्वी उन्हाळ्यात क्वचित फिकट हिरवं शैवाल मोजक्या जागी दिसत असे, ते आता तिपटीहून अधिक वाढलं आहे. काही ठिकाणी तर ते इतकं दाट आणि गडद आहे की अवकाशातून घेतलेल्या सॅटेलाइट फोटोंमध्ये स्पष्टपणे नजरेला पडतं आहे.
गेल्या तीस वर्षांत अंटार्क्टिकाचं तापमान जवळजवळ दोन अंश सेल्सिअसने वर गेलं आहे. आता ते शैवालासाठी योग्य असल्याने ही वाढ झपाट्याने होत आहे. दक्षिण गोलार्धात आता हिवाळा आहे आणि तापमान येत्या महिन्यांमध्ये वाढणार आहे. अशा परिस्थितीत शैवाल झपाट्याने पसरत गेलं तर? गेली कित्येक शतकं तिथे रुजलेली परिसंस्था (इकोसिस्टम) यामुळे प्रचंड धोक्यात येणार आहे यात शंकाच नाही.
अंटार्क्टिकाविषयी संशोधन करणाऱ्या एका ब्रिटिश टीमच्या मते, आज या शैवालाची व्याप्ती अंदाजे दोन चौरस किलोमीटर इतकी आणि एक हजार टनांपेक्षा जास्त आहे. पुढील काही वर्षांमध्ये ती वाढली, तर पेंग्विनच्या आणि इतर पक्ष्यांच्या वसाहतींच्या जागा बदलायला लागतील.
काही ठिकाणी शैवालावर जीवाणू फोफावतील. सोबत त्यावर अवलंबून असलेले जीव वाढायला लागतील. या जीवाणूंचा पक्ष्यांवर परिणाम होऊ शकेल. त्यामुळे अंटार्क्टिकामध्ये आज अस्तित्वात असलेली परिसंस्था नष्ट होऊन एका नव्या परिसंस्थेचा उदय होईल.
याचा दीर्घकालीन आणि एकूणच जीवसृष्टीवरील परिणाम काय होईल हे आता सांगणे कठीण आहे. पण यादरम्यान आपल्याला अनेक आकस्मिक बदलांना तोंड द्यायला लागणार आहे हे मात्र निश्चित.